تکنیک تنگ ماهی

تکنیک تنگ ماهی شامل درگیر شدن یک گروه کوچک از افراد (معمولا 5 تا 8 نفر) می شود که به صورت دایره در مرکز و معرض دید حضار می نشینند و با یکدیگر گفتگو می کنند. این تکنیک می تواند در موقعیت های مختلف مانند برگزاری کارگاه ها، کنفرانس ها، جلسات سازمانی و جلسات عمومی استفاده شود.

کاربرد

تکنیک تنگ ماهی ابزاری است برای تسهیل گفتگو بین کارشناسان/متخصصان به گونه ای که دانش افراد مطرح شود و در عین حال درک جمعی از موضوع اتفاق بیافتد. برای موضوعات چالشی، تبادل ایده ها و اطلاعات برگرفته از نقطه نظرات مختلف مناسب است. همچنین فرایند تنگ ماهی راهی خلاقانه برای دخیل کردن عموم در بحث های گروهی کوچک است.

در موارد ذیل قابل استفاده می باشد:

• جایگزینی برای مناظره به روش سنتی
• جایگزینی برای پنل های مباحثه
• تقویت مشارکت پویا
• مواجهه با موضوعات چالش برانگیز
• جلوگیری از ارایه های طولانی مدت

روش استفاده

افرادی دارای دانش و آگاهی نسبت به موضوع به صورت دایره می نشینند و درباره موضوعات مدنظر بحث می کنند. این حلقه با دایره ای دیگری که متشکل از ناظران است احاطه می شود. افراد مشارکت کننده در دایره داخلی به مانند ماهی های داخل یک تنگ هستند و افراد دایره بیرونی ناظران تنگ ماهی هستند. افرادی که در دایره داخلی هستند با یکدیگر صحبت کرده و در بحث مشارکت می کنند. افراد حاضر در دایره بیرونی شنونده هستند و در صورتیکه تمایل به صحبت و ابراز نظر داشته باشند بایستی به دایره داخلی وارد بشوند.

دایره بیرونی همیشه باید ناظر باشد و سکوت را رعایت بکند. مدیریت تنگ ماهی وظیفه تسهیلگر است. با این حال افراد حاضر در دایره بیرونی می توانند سوالات و نظرات خود را تهیه کنند تا برای ارایه در دایره داخلی آماده باشد.

بعد از اتمام مباحثه در زمان تخصیص داده شده، تسهیلگر می بایست نتایج گفتگو را جمع بندی نمایند و خروجی ها را اعلام کند، نکات کلیدی را مرور کرده، نظرات و پیشنهادات جالب و احساسات گروه در رابطه با مسایل را منعکس نماید. همچنین بایستی به شرکت کنندگان فضای ابراز برداشت هایشان و نتیجه گیری هایشان داده شود.

معمولا حدود 1:30 دقیقه برای اجرای تکنیک تنگ ماهی نیاز است. به طور متوسط 10 دقیقه برای مقدمه چینی، معرفی روش و موضوعات مورد بحث، 1 ساعت برای اجرای تکنیک و 20 دقیقه برای جمع بندی.

برای هر شرکت کننده یک صندلی لازم است به علاوه چند صندلی خالی مازاد. همچنین جهت ثبت محتوای مباحث به فیلیپ چارت و ماژیک نیاز می باشد.

تکنیک تنگ ماهی می تواند به شیوه های مختلفی اجرا شود که برخی از نمونه های آن در ادامه ارایه شده است:

تنگ ماهی باز:

تنگ ماهی باز دارای چند صندلی خالی در دایره مرکزی می باشد. هر کدام از ناظران حاضر در دایره بیرونی می توانند با مستقر شدن در صندلی خالی موجود در دایره مرکزی در بحث مشارکت کنند و نظرات شان را ابراز نمایند. از افراد حاضر در دایره مرکزی بایستی به صورت داوطلبانه صندلی خود را خالی نمایند تا فرصت برای مشارکت دیگر افراد نیز فراهم شود. به این ترتیب بحث با ورود و خروج دایمی افراد به دایره مرکزی ادامه می یابد. شرکت کنندگان می توانند بیش از یک بار به دایره مرکزی وارد بشوند.

تنگ ماهی بسته:

تسهیلگر در این روش شرکت کنندگان را بنا به نیاز به دو گروه یا بیشتر تقسیم می کند. به یک گروه ماموریت مباحثه داده می شود و گروه یا گروه های دیگر در نقش ناظر قرار می گیرند. مدت زمان مشخصی در اختیار گروه مباحثه کننده قرار می گیرد. پس از اتمام زمان، گروهی که ناظر بود در دایره مرکزی قرار می گیرد و مباحثه می کند و گروه مباحثه کننده قبلی در نقش ناظر جایگزین می شود. این روش تا زمانی ادامه می یابد که همه گروه ها فرصت شرکت در مباحثه را کسب کرده باشند. تنگ ماهی بسته برای زمانی مناسب است که کلیه شرکت کنندگان دانش و آگاهی نسبتا یکسانی نسبت به موضوع داشته باشند.

تنگ ماهی بازخوردی:

این روش از تنگ ماهی تعامل بین دایره داخلی و بیرونی را تنظیم می کند. اعضای دایره داخلی به مدت 15 دقیقه در مورد موضوع مورد نظر بحث می کنند، سپس صندلی هایشان را به سمت صورت اعضای دایره بیرونی می چرخانند. اعضای گروه بیرونی بازخوردها و نظرات شان را به گروه داخلی ابراز می کنند. مجددا اعضای گروه داخلی صندلی ها را برمی گردانند و به بحث ادامه می دهند منتها اطلاعات و نظرات دریافت کرده از دایره بیرونی را نیز در مباحثه خود دخیل می کنند (افراد دایره بیرونی ساکت هستند). پس از خاتمه بحث، دایره داخلی جای خود را به اعضای دایره بیرونی می دهد و فرایند دوباره تکرار می شود.

تنگ ماهی متجانس:

یکی دیگر از روش های استفاده از تکنیک تنگ ماهی، دعوت افرادی با عقاید و تجارب مشترک برای شرکت در تنگ ماهی است. هدف از این روش ارایه مدارک و دلایل در جهت حمایت از یک نقطه نظر به افراد حاضر در دایره بیرونی است. این شیوه از ابراز مخالفت های بی جا مخصوصا در ابتدای کار مباحثه جلوگیری می کند و بستر مشخصی برای مناظره فراهم می کند.

تنگ ماهی نامتجانس:

برعکس روش قبلی، در دایره داخلی افرادی با نقطه نظرات متفاوت و مخالف حاضر می شوند. در این شیوه تسهیلگر بایستی به گونه ای فرایند را مدیریت بکند که بازدهی در مباحثه وجود داشته باشد و نظرات مختلف به طور مساوی مورد توجه قرار بگیرند.

تنگ ماهی چندتایی:

این روش برای رفع مسایل در زمانی که تعداد اعضای گروه زیاد است و یا زمانی که موانع زبانی بین شرکت کنندگان وجود دارد مفید است. در این حالت چند تنگ ماهی هم زمان فعالیت می کنند. معمولا یک ناظم برای راهبری و مدیریت هر تنگ ماهی انتخاب می شود. بعد از اتمام اولین مباحثه، یک تنگ ماهی از نماینده تنگ ماهی های مختلف تشکیل می شود و نتیجه بحث گروهی شان را در به اشتراک گذاشته و مباحثه را در تنگ ماهی جدید ادامه می دهند. لازم است که مباحثات در گروه های تنگ ماهی توسط راهبر هر گروه تنگ ماهی ثبت شود تا بتواند در اختیار دیگر شرکت کنندگان نیز قرار بگیرد.

نکاتی برای اجرای تکنیک تنگ ماهی

• نحوه ورود فردی از دایره بیرونی به دایره داخلی برای مشارکت در بحث بایستی در ابتدای جلسه تصمیم گیری بشود. اغلب، ایستادن نشانه لازم برای اعلام تمایل به ورود به دایره داخلی را نشان می دهد. بلند کردن دست نیز می تواند علامت اعلام باشد.
• برای گروه هایی که جهت پیوستن به دایره داخلی محتاط هستند، لازم است از طریق اعلام واضح و مشخص اهداف و ارایه مقدمه ای از موضوع، زمینه را برای مشارکت شان فراهم کرد. همچنین برای افرادی که درون گرا هستند و یا به هر علتی تمایل به حضور مستقیم در دایره داخلی را ندارند می توان تمهیداتی اندیشید مانند نوشتن نظرات شان بر روی برگه و انتقال برگه به فردی در دایره داخلی.
• برای رعایت زمان و انصاف در ابراز نظرات و مشارکت، می توان محدودیت های را در نظر گرفت که توسط کلیه افراد در دایره داخلی و بیرونی رعایت بشود.
• اگر اعضای دایره بیرونی تمایل بیشتری برای مشارکت در بحث داشتند اما زمان به پایان رسیده باشد، می توان فضایی برای ادامه بحث به عنوان مثال در فضای مجازی فراهم کرد تا افراد بتوانند نظرات، بازخوردها و سوالات خود را به اشتراک بگذارند.
• حتما در نظر داشته باشید که یک نفر نکات کلیدی بیان شده در طی بحث را روی فیلیپ چارت ثبت نماید و خلاصه بحث در خاتمه با اعضای تنگ ماهی به اشتراک گذاشته بشود.