در لغت‌نامه تسهیلگری کلمات و اصطلاحاتی آمده‌اند که به طور عموم در حوزه تسهیلگری رایج‌اند. در چینش این لغت‌نامه تلاش کرده‌ایم تا جایی که ممکن است آنها را براساس ارتباطی که با هم دارند یا جایگاه کاربردشان مرتب کنیم، نه به ترتیب حروف الفبا. این چینش شاید بتواند در درک بهتر معنای این کلمات و تمایز آن با کلمات متناظر کمک کننده باشد.
تسهیلگر فردی است که به گروهی از افراد کمک میکند تا برای رسیدن به اهدافشان به طور مؤثر با یکدیگر کار کنند. بیطرفی و بیغرضی از مهمترین ویژگیهای یک تسهیلگر حرفهای است.
تسهیلگری کمک به گروه در بستر جلسه یا کارگروهی برای رسیدن به خروجیها و نتایج دلخواه گروه است. تسهیلگری کردن از طریق برنامهریزی و طراحی دستور کار، اجرا، هدایت فرایند و راهنمایی شرکتکنندگان به سمت نتایج مطلوب گروه انجام میشود.
هم-تسهیلگری به یک شیوه مشارکتی اشاره دارد که در آن دو یا چند تسهیلگر با هم کار می کنند تا یک گروه را از طریق یک فرآیند، راهنمایی و حمایت کنند. تسهیلگران در همه فعالیت‌ها، از برنامه ریزی و طراحی دستور کار گرفته تا برگزاری جلسه و پیگیری‌های بعدی را در همکاری با یکدیگر انجام می‌دهند.
فردی است که به تسهیلگر اصلی یک جلسه در هدایت فرایند کمک میکند و معمولا در پشت صحنه فعالیت دارد و یا ممکن است در بخشهای کوچکی از کار اصلی، نقش تسهیلگر را ایفا کند. کمک تسهیلگر ممکن است تازهکار بوده و تجربه کاری کمتری داشته باشد و یا اینکه دارای تجربه باشد ولی بر اساس برنامهریزی صورت گرفته در نقش کمکتسهیلگر حاضر شود.
به فرد یا گروهی اطلاق میشود که خدمات تسهیلگری را درخواست یا سفارش میدهد، آنها ممکن است به دنبال کمک برای حل تعارض، تصمیمگیری، تولید ایده، بهبود کار گروهی باشند. سفارش دهنده میتواند یک سازمان، بخش، رهبر تیم، گروه اجتماعی یا هر فردی باشد. همکاری و ارتباط مؤثر بین سفارش دهنده و تسهیلگر به یک تجربهٔ تسهیلگری موفق و دستیابی به نتایج مطلوب کمک می کند.
شامل افرادی میشود که در یک جلسه یا کارگاه تسهیلگری شده شرکت میکنند و به صورت فعال در فرایند با به اشتراکگذاری ایدهها، دیدگاهها و تجاربشان مشارکت میکنند.
تیم شامل شرکت کنندگان حاضر در جلسه می شود، حتی آنهایی که به دلایلی نتوانسته اند حضور یابند. تمرکز تیم رسیدن به هدفی است که اعضای آن با یکدیگر توافق کرده اند مانند اعضای یک پروژه. یک گروه زمانی تیم میشود که اعضای آن به صورت متقابل مسئولیت انجام یک کار جمعی را داشته باشند.
گروه مجموعهای بیش از دو نفر است که برای رسیدن به هدف دلخواه با یکدیگر تعامل میکنند.
به کلیه شرکتکنندگان حاضر در یک جلسه تسهیلگری که در فرایند درگیر شده و مشارکت دارند گروه کاری گفته میشود. معمولا به آن «گروه بزرگ» (در مقایسه با گروههای کوچکتر کاری) هم میگویند.
تقسیمبندی کل شرکتکنندگان به گروههای کوچکتر است. معمولا برای ایجاد فرصت بحث متمرکز و عمیق، مدیریت تعداد زیاد شرکتکنندگان، ایجاد فرصت ابراز و مشارکت بیشتر، مدیریت زمان از طریق انجام فعالیتهای همزمان و تشویق خلاقیت استفاده میشود. به هر گروه کوچک در یک بازه زمانی معین ماموریتی داده میشود که اعضای آن با یکدیگر گفتوگو، همفکری و اقدام عملی داشته باشند و در نهایت خروجیهایشان را با گروه بزرگ به اشتراک گذارند.
سه نفر یا بیشتر که به صورت چهره به چهره یا مجازی گرد هم می آیند تا اطلاعات را تبادل کنند، مشکلی را حل کنند، چیزی خلق کنند، نقد یا ستایش کنند، تصمیم جدید بگیرند و دریابند چه چیزهایی قبل از تصمیم جدید اشتباه بوده است. جلسات انواع مختلفی دارند و برای اهداف مختلفی برگزار می‌شوند مانند جلسه حل مساله، تصمیمگیری، برنامهریزی، تحلیل، طراحی جلسات، یادگیری و …. جلسات معمولا دستور جلسه دارند، از تعدادی بخش تشکیل شده‌اند و توسط فردی که ممکن است تسهیلگر باشد یا نباشد اداره می شود. جلسات بزرگ معمولا با نام‌های کنفرانس، سمینار، کنگره، سمپوزیوم خوانده می شوند.
جلسه‌ای تعاملی است که با اهدافی مانند تبادل اطلاعات و تجارب و یادگیری در گروه و یا دستیابی به هدفی مشخص مانند برنامهریزی استراتژیک برگزار می‌شوند و با استفاده از روش‌ها و تکنیک‌های تسهیلگری اداره و هدایت میشود. کارگاه در مقایسه با جلسه، متمرکز بر ایجاد فضای تمرین و یادگیری مهارت‌های جدید، گسترش دانش و رسیدن به خروجی جمعی است. همچنین زمان آن طولانی‌تر است. کارگاه‌ها معمولا در بازه‌های زمانی نیم‌روزه و یک روزه طراحی می‌شوند زیرا که مشمول فعالیت‌ها و تمرین‌های گروهی است که زمان‌برتر هستند.
جلسه تسهیلگری، یک جلسه یا سلسه جلساتی است که در آن یک شخص ثالث بی‌طرف به نام تسهیلگر هدایت فرایند را به عهده دارد به طوری که در مسیر اصلی و در راستای رسیدن به اهداف گروه بماند. در این جلسه همه اعضای گروه در کل فرایند مشارکت دارند و به خروجی‌های توافق شده‌ای دست پیدا میکنند.
هر قسمت از یک جلسه،کارگاه یا کنفرانس است که دارای موضوع، مسئله یا سؤال خاصی باشد. بسته به هدف و محدوده زمانی جلسه، بخش ممکن است از چند دقیقه تا چند روز باشد اما معمولا بین دو استراحت است. هر بخش میتواند شامل اعضای گروه بزرگ باشد و یا گروههای کوچک که دور هم جمع شده‌اند.
برنامه یا طرح کلی ساختار یافته از موضوعات، جدول زمانی و اهداف یک جلسه، کنفرانس، کارگاه یا رویداد است. دستور کار به عنوان نقشه راه برای رسیدن به اهداف عمل می کند و تضمین می کند که فرایند در مسیر باقی می ماند و همه موارد ضروری را پوشش می دهد.
ابزارهای تسهیلگری مجموعه وسایل و تجهیزاتی هستند که در روان‌تر شدن فرایند به تسهیلگر کمک میکنند. ابزارها می‌توانند شامل وسایل کمک آموزشی، لوازم التحریر متنوع، ابزار سمعی بصری و غیره باشد.
ابزارها و روال‌های استاندارد شده ای که برای رسیدن به نتایج دلخواه با استفاده از یک روش یا مداخله به کار گرفته می شود. تکنیک اغلب خروجی محور و ثابت است. تکنیک‌ها برای ایجاد درک و معنابخشی، استخراج اطلاعات، ایده‌پردازی، تصمیمگیری، برنامه‌یزی، حل‌مسئه، ارزشیابی، … کاربرد دارند.
روش در تسهیلگری، فرایندی ساختار یافته برای هدایت گروه در دستیابی به هدفی اختصاصی است. روش‌ها دارای مراحل مختلف اجرا هستند و ممکن است تسهیلگر برای اجرای آنها از چندین تکنیک و ابزار نیز استفاده کند.
به مرحله اولیه یا افتتاح یک جلسه یا کارگاه تسهیلگری اطلاق می شود. این بخشی است که در آن همراه با یک فعالیت یخ شکن، هم تسهیلگر با شرکت کنندگان ارتباط گرفته و هم کمک میکند فضا برای ارتباط حاضران با یکدیگر باز و شفاف شود. هدف، فرایند کار، انتظارات و قوانین توافقی نیز معمولا در این مرحله با مشارکت همه مشخص می شود.
اصول کارگاه مجموعه ارزش‌ها و رفتارهای توافق شده‌ای است که برای حفظ احترام متقابل، نظم، عملکرد مناسب، دستیابی بهتر به انتظارات اعضای گروه و نتایج مطلوب وضع می‌شوند. این اصول به ایجاد یک محیط مساعد برای یادگیری، همکاری، خلاقیت و حل‌مسئله در میان شرکت کنندگان کمک می کند. اصول کارگاه معمولا با مشارکت مخاطبان تعیین میشود.
به باور، خواست، هدف و دغدغه‌های اعضای گروه برای شرکت در یک جلسه تسهیلگری گفته میشود. انتظارات شرکتکنندگان را می‌توان از منظر انتظار آنها از خود، از تسهیلگر و از دیگر شرکت‌کننده‌ها سنجید. مشخص شدن انتظارات روی تمرکز بر اهداف، اعتماد به فرایند و دستیابی به خروجی‌های دلخواه کمک میکند.
یخ شکن نوعی انرژی زا ست که در ایتدای جلسه برای کمک به شرکت کنندگان در شناخت یکدیگر، ایجاد ارتباط، فضای مثبت و فراگیر استفاده میشود.
زمان استراحت یک وقفه برنامهریزی شده در طول جلسه/کارگاه تسهیلگری است که در آن شرکتکنندگان فرصت تجدید انرژی و همچنین ارتباط با یکدیگر (در صورت برگزاری جلسه حضوری) را دارند.
انرژی‌زا فعالیت، بازی یا تکنیکی است که در طول یک جلسه، به ویژه پس از دوره‌های طولانی کار متمرکز یا بحث استفاده میشود و برای افزایش سطح انرژی، تمرکز مجدد و بهبود تعامل، طراحی میشود.
فعالیت جمعی هدفمند که با مشارکت تعدادی از اعضا یا کل اعضاء برای درک بهتر از واقعیات، جلب مشارکت، ایجاد فضای مفرح، تقویت روابط، ایجاد فضای ارتباطی دوستانه، ایجاد انرژی، تسهیل یادگیری و… به کار گرفته می شود. تسهیلگر میتواند از بازی‌ها و تمرین‌های گروهی موجود استفاده کرده و یا متناسب با شرایط و زمینه فعالیت تسهیلگری اقدام به خلق و طراحی بازی/فعالیت گروهی جدید کند.
تمرینی است که در آن فضایی شبیه شرایط واقعی خلق میشود و شرکتکنندگان می‌توانند دانش و مهارت‌های خود را در مواجهه با شرایط ایجاد شده محک بزنند. شبیه سازی زیرمجموعه یادگیری تجربی است که فضای امنی را برای افراد و گروه فراهم میکند تا بتوانند اشتباه کرده و از تجربه خود درس بگیرند بدون اینکه عواقب واقعی برایشان همراه داشته باشد.
دسته‌بندی تکنیکی است که برای مرتب‌سازی، سازماندهی و گروه‌بندی ایدهها، مفاهیم یا پیشنهادهای مشابه در دسته‌های معنادار استفاده میشود. این کار به ساختار یافتن بحث، شناسایی شباهت‌ها، ارتباطات و الگوها و درک اطلاعات پیچیده کمک میکند. در مرحله بعد دسته‌ها جمع‌بندی و نام‌گذاری می‌شوند. تمامی این مراحل میتواند توسط شرکتکنندگان و با کمک تسهیلگر انجام شود.
در فرآیند تسهیلگری، «اولویت‌بندی» به عمل تعیین اهمیت نسبی، فوریت یا توالی ایدهها، وظایف، تصمیم‌ها یا اقدامات براساس شاخص‌های مدنظر در چارچوب یک جلسه یا کارگاه گروهی اشاره دارد. اولویت‌بندی کمک می کند تا زمان، انرژی و منابع به طور مؤثر برای دستیابی به نتایج مطلوب تخصیص داده می شود.
عنوان‌گذاری با هدف توصیف، معنابخشی، خلاصه‌سازی و جمع‌بندی برای زمانی که تعداد زیادی ایده در گروه مطرح و دسته بندی شده است، استفاده میشود. چنین عملی موجب ساختار‌دهی به خروجیها، نظم و کمک به بازیابی اطلاعات میکند.
«نتیجه» و «خروجی» به عناصر متمایز یک فرآیند تسهیل شده و نتایج مطلوب آن اشاره دارد. خروجیها خدمات یا محصولات ملموس و قابل اندازه‌گیری هستند که از هر جلسه یا بخشهای جلسه به دست می‌آیند. در حالیکه نتایج، یا پیامد، اثرات یا تغییرات بلند مدت و گسترده‌تری است که بر سازمان، فرهنگ، رفاه یا دیگر شاخص‌های ناشی از خروجیها گذاشته می شود.
ارزشیابی به سنجش کیفیتِ فرایند، نتایج و تأثیرات فعالیت تسهیلگری گفته میشود. هدف آن دریافت بازخورد از مخاطبان بر اساس اهداف مورد نظر و نیازهایشان، اندازه‌گیری پیشرفت کار، شناسایی موفقیت‌ها و زمینه‌های بهبود است.
به فرآیند جمع آوری و حفظ اطلاعات کلیدی، تصمیمات، ایدهها، اقدامات کلیدی و نتایج تولید شده در یک جلسه یا طی یک فرآیند اشاره دارد. مستندسازی در تسهیلگری، از ارتباطات مؤثر، پاسخگویی، یادگیری و پیگیری پشتیبانی میکند و تضمین میکند که بینش‌ها و نتایج ارزشمند جلسات تسهیل‌شده به‌طور مؤثر دریافت و استفاده می‌شوند.
اجماع به معنای رسیدن گروه به درکی مشترک برای شکلگیری خواستی مشترک است. اجماع به معنای اینکه همه موافق باشند نیست، بلکه هر عضو خروجی به دست آمده را برای حرکت گروه به جلو حمایت میکند. بنابراین هم‌رایی، قانون اکثریت یا اولویت نظرات عده‌ای خاص نیست. رسیدن به اجماع نیاز به مشارکت دربرگیرنده، تصمیمگیری مشترک، گوش دادن و احترام، سازش و انعطاف، ارتباط مؤثر و شفاف و یافتن زمینه‌های مشترک دارد.
گفتوگو به یک مکالمه ساختاریافته و فراگیر اشاره دارد که ارتباط باز، گوش دادن فعال و عمیق، قضاوت نکردن و درک و همدلی را در میان شرکت کنندگان، به‌ویژه در محیط‌های گروهی که دیدگاهها، نظرات و تجربیات متنوعی وجود دارد، ترویج می کند. هدف اصلی گفتوگو در تسهیلگری، ایجاد فضایی امن و محترمانه است که در آن شرکتکنندگان بتوانند در گفت‌وگوی سازنده شرکت کرده، دیدگاه‌های مختلف را بررسی کرده و به طور جمعی بینش یا راه‌حل‌های جدیدی تولید کنند.
تکنیکی ساختار یافته است که در تسهیلگری برای هدایت یک بحث گروهی جهت پیدا کردن درک عمیق‌تر نسبت به موضوع/مسئله با استفاده از پرسیدن سلسله سوالات بکر یا هدفمند استفاده میشود.
فرایند به کارگیری توانمندی های فردی یا گروهی ذینفعان برای دستیابی به یک هدف گروهی است. مشارکت دارای طیف وسیعی از مشارکت منفعل تا مشارکت خودجوش را شامل می شود. رفتار آگاهانه، خواست و پذیرش جمعی، و نیازهای مشترک دارای اهمیت می باشند. مشارکت از مهم ترین ارکان فعالیت تسهیلگری محسوب می شود. هدف آن ایجاد محیطی فراگیر و درگیر کننده است که در آن همهٔ شرکتکنندگان و ذینفعان با دیدگاه‌های متنوع و متفاوت فرصت به اشتراک گذاشتن آنها و تأثیرگذاری بر نتایج جلسه را داشته باشند.
انصاف، عینی بودن و سوگیری نداشتن یک تسهیلگر در طول فرایند تسهیلگری را بیطرفی میگویند. بیطرفی یک اصل بنیادی است که تضمین میکند تسهیلگر بدون جهت‌گیری و جانبداری از فرد یا موضوع خاصی، بحث‌ها را به طور مؤثر هدایت میکند، تعارضات را مدیریت میکند و از گروه در رسیدن به نتیجهٔ مطلوبشان حمایت میکند.
سیستم‌های رفتاری و فرایندهای روان‌شناختی که منجر به کنش‌ها و تعاملات متقابل افراد در گروه میشود. پویایی گروه نقش مهمی در شکلگیری و اثربخشی فرآیند تسهیلگری بازی میکند. علاوه بر آن، نقش تسهیلگر در کنار ویژگیهای فردی اعضای گروه و عوامل محیطی بر روی پویایی گروه تاثیر مستقیم دارد.
روابط، کنش‌ها و تاثیرات متقابل اعضای گروه با یکدیگر و اعضای گروه با تسهیلگر را تعامل گویند. تعامل در تسهیلگری در مورد ایجاد محیطی است که مشارکت فعال، همکاری، ارتباطات مؤثر و اشتراک دیدگاه‌های متنوع را تشویق میکند.
ایده یک تصویر ذهنی است که به صورت یک طرح، فکر یا پیشنهاد در گروه مطرح میشود. در واقع ایدهها مشارکت‌هایی هستند که توسط افراد برای حل مسائل، نوآوری، تصمیمگیری و برنامهریزی ارائه می‌شوند.
مشکل در تسهیلگری به موضوع، چالش یا فرصتی اشاره دارد که گروه برای رسیدگی به آن گرد آمده است. نقش تسهیلگر این است که گروه را از طریق فرآیند بررسی این «مشکل» از زوایای مختلف، راه‌حل‌های طوفان فکری، و در نهایت دستیابی به اجماع یا دستیابی به یک نتیجه مطلوب، هدایت کند.
مداخله به عمل یا تکنیکی اطلاق میشود که توسط یک تسهیلگر برای هدایت یا تأثیرگذاری بر فرآیند گروه استفاده میشود. این یک اقدام عمدی و هدفمند با هدف حمایت از پیشرفت گروه، رسیدگی به چالش‌ها، یا افزایش کیفیت بحث و نتایج است. تسهیلگران از مداخلات برای ایجاد محیطی مولد و فراگیر، تشویق مشارکت، مدیریت تعارض‌ها و تسهیل تصمیمگیری استفاده میکنند. مداخلات می توانند اشکال مختلفی داشته باشند و در مراحل مختلف فرآیند اعمال شوند. برای تسهیلگران مهم است که با در نظر گرفتن نیازها و پویایی گروه، مداخلات را عاقلانه انتخاب کنند، آنها در حالی که از مداخلات برای هدایت گروه به سمت اهداف مورد نظرشان استفاده میکنند، می‌بایست موضع بی‌طرفانه خود را حفظ کنند.
یادگیری به فرآیند کسب دانش، مهارت ها، بینش یا درک جدید اشاره دارد که منجر به رشد و توسعه فردی یا جمعی می شود. یادگیری یک جنبه اساسی تسهیلگری است زیرا شرکت کنندگان را قادر می سازد دیدگاه های خود را گسترش دهند، درک خود را عمیق تر کنند و توانایی های خود را برای مشارکت موثر در فرآیندها و نتایج گروه افزایش دهند.
فرایند شامل مراحل مختلف کار است که متمرکز بر چگونگی انجام شدن و پیش بردن بخشهای مختلف جلسه/کارگاه است. فرایند در تسهیلگری شامل روش و روال کار، ایجاد ارتباطات و حفظ آن، ابزارها، قوانین و توافقات، پویایی گروه و فضای برگزاری جلسه میشود.
محتوا، اطلاعات مرتبط به موضوع جلسه و متمرکز بر چه چیزی است از جمله موضوع بحث، وظیفه در دست اقدام، مشکلاتی که باید حل شوند، تصمیماتی که باید گرفته شوند، دستور جلسه و اهداف آن. در جلسات تسهیلگری محتوا از طرف شرکتکنندگان فراهم میشود و تسهیلگر صرفا مسئول فرایند و مدیریت آن است. نقش تسهیلگر کمک به گروه در استخراج محتوا، شکل‌دهی (تحلیل، ترکیب و تجمیع) و ثبت آن برای رسیدن به نتایج دلخواه گروه است.
فضای برگزاری جلسه/کارگاه تسهیلگری مکانی است که شرایط ویژه برگزاری جلسه تعاملی را داشته باشد از جمله اینکه ابعاد اتاق متناسب با تعداد شرکتکنندگان و فعالیتهای گروهی است، چیدمان قابل تغییر است، از نور طبیعی و تهویه مناسب برقرار است. دارای دیوارهایی است که امکان نصب خروجی‌های مکتوب را دارد و غیره… مکان و نوع چیدمان تأثیری مستقیم در پویایی گروه، امنیت روانی، میزان مشارکت، یادگیری و خلاقیت گروه دارد.
به مهارت و تمرین مدیریت مؤثر و کارآمد زمان در طول جلسات تسهیلگری اشاره دارد. این شامل برنامه ریزی، سازماندهی و تخصیص زمان به فعالیت‌ها و برنامه‌های مختلف دستور کار است. مدیریت زمان مؤثر کمک میکند تا اطمینان حاصل شود که اهداف به دست می‌آیند، به زمان شرکت کنندگان احترام گذاشته میشود و بحث‌ها متمرکز و سازنده باقی می‌مانند. با مدیریت ماهرانه زمان، تسهیلگران می‌توانند محیطی ایجاد کنند که مشارکت، همکاری و تصمیمگیری کارآمد را تشویق کند.
ارزش‌ها و اصول اخلاقی مواردی هستند که هدایت‌کننده رفتار تسهیلگر در ایجاد محیطی امن، سازنده و مثبت برای گروه است. همچنین از شرکتکنندگان/اعضای گروه نیز انتظار می‌رود اصول اخلاقی توافق شده را رعایت کنند. انجمن بین‌المللی تسهیلگران چارچوبی برای اصول اخلاقی تسهیلگر تعریف کرده است.
باورها، ویژگی‌ها، نگرش‌ها، رفتار، محصولات و هنرهای رایج در یک گروه است. فرهنگ‌های مختلف ممکن است سبک‌های ارتباطی و رفتارهای تعاملی متفاوتی داشته باشند. تسهیلگر بایستی تفاوت‌های فرهنگی را پذیرفته و به آنها احترام گذارد. همچنین حساسیت فرهنگی داشته باشد به‌گونه‌ای که بتواند فراتر از تعصبات و پیش‌فرض‌ها رفته و تعامل مؤثرتری بین افراد برقرار کند.
طرز تفکری منسجم از باورها، نگرش‌ها، رفتارها و عواملی که در ذهن یک تسهیلگر برای فعالیت تسهیلگری می‌گذرد و رویکرد او را به هدایت بحث ها و فرآیندهای گروهی شکل میدهد. این ذهنیت بر نقش تسهیلگر به عنوان یک راهنمای بی‌طرف و بی‌غرض که از شرکت کنندگان در دستیابی به اهدافشان حمایت می کند، تأکید میکند. همچنین مواردی مانند استفاده از روش‌ها، فضاها، چیدمان، تصاویر، نور، صدا، پذیرایی و … را شامل میشود.
انتقال، دریافت و درک پیام بین تسهیلگر و شرکتکنندگان و همچنین بین شرکت‌گنندگان با یکدیگر به گونه‌ای که درک متقابل، تعامل و همکاری در گروه را تقویت کند.
اعتمادسازی در یک فرآیند تسهیلگری به تلاش‌های عمدی تسهیلگر برای ایجاد و تقویت اعتماد متقابل در یک محیط گروهی اشاره دارد. اعتمادسازی برای ایجاد یک فضای امن، باز و مشارکتی ضروری است. به طوری که در آن شرکت کنندگان احساس راحتی میکنند تا افکار، ایدهها و نگرانی های خود را به اشتراک بگذارند.
ارتباط یک طرفه‌ای که در آن اطلاعات، داده‌ها یا نگرشی خاص به شیوه‌ای ساختار یافته و منطقی به گروهی با هر تعداد از افراد منتقل میشود. ارایه در تسهیلگری در خدمت اهداف مختلفی است مانند توضیحات تسهیلگر درباره نحوه استفاده از یک تکنیک و یا انتقال خروجی‌های حاصل از یک فعالیت گروهی توسط یک شرکت‌کننده.
پرسش ابزاری است که تسهیلگران برای مشارکت دادن شرکتکنندگان، کشف ایدهها، شفاف‌سازی مفاهیم، و هدایت بحث‌ها به طور مؤثر از آن استفاده میکنند. عمومی‌ترین دسته بندی سؤالات شامل سوالات باز و بسته است. سوالات بسته با پاسخ بله و خیر یا پاسخ های خیلی کوتاه همراه هستند. سوالات باز محدود نیستند و اجازه ارایه اطلاعات بیشتر و آزادتری می دهند. پرسش نقش مهمی در هدایت بحث‌ها، تحریک تفکر انتقادی، برانگیختن بینش و ترویج مشارکت فعال در میان شرکتکنندگان بازی میکند.
یک مهارت مهم در تسهیلگری است که شامل تمرکز کامل، درک و پاسخ به گوینده به گونه‌ای است که توجه و همدلی را نشان دهد. فراتر از شنیدن ساده کلماتی است که گفته میشود و شامل تعامل فعال با گوینده برای درک پیام، احساسات و نیازهای اساسی او میشود. هدف از گوش دادن فعال ایجاد محیطی از اعتماد، باز بودن و درک متقابل است که میتواند پویایی گروه را تقویت کند، همکاری را تشویق کند و از حل مشکل و تصمیمگیری موثر پشتیبانی کند.
زبان بدن نوعی ارتباط است که در آن از رفتارهای فیزیکی بر خلاف کلمات، برای بیان یا انتقال اطلاعات استفاده میشود. زبان بدن شامل حالات چهره، وضعیت بدن، حرکات، حرکت چشم، لمس و استفاده از فضا است. تسهیلگر بایستی نسبت به زبان بدن خود آگاه و نسبت به زبان بدن دیگران هوشیار باشد.
در روانشناسی و علوم ارتباطی به ویژه در ارتباطات بین فردی، بازخورد به معنای فرایند و یا عکس العملی است که گیرندهٔ پیام پس از تفسیر و ارزیابی پیام بر اساس درک یا معنایی که از پیام دریافت کرده است، به فرستنده پیام واکنش نشان میدهد. این واکنش میتواند ارادی یا غیرارادی باشد. بازخورد به عنوان ابزاری برای یادگیری، بهبود و افزایش اثربخشی فرایند عمل میکند.
یک نوع از ارایه بازخورد که تسهیلگر آنچه توسط شرکت کننده ابراز شده است را به بیانی دیگر بازگو میکند. در این نوع از بازخورد تسهیلگر نباید قضاوتی داشته باشد، نباید افکار و تفسیر تسهیلگر در آن دخیل باشد. تسهیلگر از این تکنیک برای اطمینان از درک شدن و تشویق کاوش بیشتر ایدهها در طول یک بحث گروهی یا جلسه استفاده میکند.
نوعی از ارایه بازخورد که شامل کوتاه تر کردن افکار، احساسات و موضوعات ابراز شده است. خلاصه کردن یکی از مهم ترین مهارت‌هایی است که به تسهیلگر در دسته‌بندی، جمع‌بندی، ارایه بازخورد و ساماندهی محتوا کمک می کند.
نوعی از ارائه بازخورد که شامل تغییر کلمات استفاده شده یا تغییر شیوه‌ای است که ایدهها ابراز شده‌اند. برای توجه دادن به زوایای مختلف یک مساله، ایجاد تغییر مثبت، تعدیل شرایط فضای تنش‌زا و حساس به کار برده میشود.
نوعی از ارائه بازخورد که شامل انعکاس احساس و عواطف فرستنده پیام است. برای نشان دادن درک و فهم تسهیلگر از وضعیتی که فرد در آن قرار دارد، شناختن احساسات وی در آن وضعیت، شفاف شدن احساسات فرد نسبت به وضعیتش، ارزیابی آنچه تسهیلگر شنیده و احساس کرده میشود.
جمع‌بندی در یک جلسه تسهیلگری، مرحله‌ای است که در آن تسهیلگر نتایج، تصمیمات یا توافقات کلیدی حاصل از جلسه را به طور خلاصه بیان میکند. جمع‌بندی گام بسیار مهمی است تا اطمینان حاصل شود که مراحل و توافقات برای همه شفاف شده است و اهداف جلسه محقق شده است.
تکنیکی گروهی برای زمانی که قرار است نظرات و ایده‌های زیاد و خلاقانه از گروه گرفته شود تا در فرایندهای ایده‌پردازی، تصمیمگیری، برنامهریزی و حل مسئله استفاده شوند. سه مرحله اصلی تکنیک عبارتند: ۱. لیست کردن پیشنهادات و نظرات در خصوص یک موضوع بدون به چالش کشیدن ایده‌های مطرح شده ۲. همگرا کردن ایدهها از طریق دسته‌بندی و مرتبط کردن آنها با یکدیگر ۳. ارزیابی یا تحلیل بر اساس معیارهای مدنظر مانند تاثیرگذاری و ارتباط آنها با هم.
برای آشنایی بیشتر می‌توانید مقاله بارش افکار را بخوانید.
به فرایند تفکر، آماده‌سازی، نظم‌دهی و استراتژی بخشیدن به عناصر مختلف درگیر در اجرای یک جلسه یا کارگاه در راستای رسیدن به اهداف مورد نظر، برنامهریزی گفته میشود. برنامهریزی شامل تعیین اهداف، تدوین دستورکار، انتخاب روش و ابزار مناسب، آماده‌سازی وسایل مورد نیاز، تعیین لجستیک و … است.
تصمیم گیری به فرآیند انتخاب آگاهانه یک اقدام/راهکار از بین اقدامات و راهکارهای موجود و رسیدن به اجماع در گروه اشاره دارد. تسهیلگر نقش کلیدی در هدایت گروه در فرآیند تصمیم گیری جمعی دارد و اطمینان حاصل میکند که همه صداها شنیده شده و تصمیم به شیوه‌ای منصفانه و شفاف گرفته می شود. تسهیلگران می‌توانند از روش‌های مختلفی در تصمیمگیری گروهی استفاده کنند.
حل مسئله در فرآیند تسهیلگری به رویکرد ساختارمندی اشاره دارد که توسط تسهیلگر برای کمک به گروه در شناسایی، تجزیه و تحلیل و توسعه راه‌حل‌هایی برای یک مشکل یا چالش خاص با بهره‌گیری از خرد جمعی استفاده میشود.
فرایندی ذهنی که موجب خلق افکار جدید و ارزنده میشود. خلاقیت در هر فرد و سنی وجود دارد و با محیط اجتماعی-فرهنگی در رابطه تنگاتنگ است. خلاقیت یکی از مهارت‌های ضروری برای یک تسهیلگر مخصوصا در ایجاد پیوستگی بین ایدهها در گروه، مواجهه با شرایط پیش بینی نشده و چالش برانگیز است.
در تسهیلگری، رفع‌تعارض به فرایند غیررسمی حل اختلاف درون‌گروهی یا بین گروهی گفته میشود. تسهیلگر با به‌کارگیری مهارت و روش‌های حل اختلاف به گروه کمک میکند تا راهکارهای مسالمت‌آمیز برای رفع مسائل‌شان یافته و با یکدیگر توافق کنند.
دسته‌ای از برگه‌های بزرگ سفید رنگ است که بر روی سه‌پایه نصب میشود. این برگه‌ها ممکن است دارای پرفراژ برای جداسازی از دسته اصلی باشند. این برگه‌ها معمولا برای ارائه و یا ثبت محتوا در قالب متن و تصویر استفاده میشود. در ایران برخی از تسهیلگران به‌ویژه در طرح‌های توسعه، به این برگه‌ها خوان یا سفره نیز می گویند.
برگه‌ای در ابعاد، اشکال و رنگ‌های مختلف که از یک طرف دارای چسب است و معمولا برای انعکاس و ثبت ایدهها و نظرات، دسته‌بندی و اولویت بندی آنها استفاده می شود.
«پارکینگ» تکنیکی در تسهیلگری که برگه فیلیپ چارتی با همین عنوان را شامل میشود. پارکینگ برای کنار گذاشتن موقت یا «پارک کردن» ایدهها، سؤال‌ها، مسائل یا نگرانی‌هایی که در طول بحث‌ها به وجود می‌آیند اما به موضوع دستور کار فعلی مرتبط نیستند، استفاده میشود. پارکینگ به تسهیلگر و شرکتکنندگان فرصت میدهد تا روی بحث متمرکز بمانند و در زمان جداگانه به سایر موضوعات مطرح شده رسیدگی کنند.
کاربرگ محتوایی فیزیکی یا دیجیتال است که از طریق آن اطلاعاتی در خصوص یک موضوع یا روش انجام یک فرایند به شرکتکنندگان داده میشود. کاربرگ‌ها می‌توانند قبل، حین و یا بعد از یک جلسه تسهیلگری در اختیار افراد قرار بگیرد.
تخته سفید برای آموزش، همکاری و مدیریت بعد بصری استفاده می شود. تخته سفید ممکن است فیزیکی، دیجیتال یا الکترونیک باشد. تخته سفید دیجیتال این امکان را می دهد که مطالب نوشته و تصاویر کشیده شده، ثبت شوند. تخته‌های الکترونیکی نیز اجازه می‌دهند که چند کاربر همزمان از طریق تخته با یکدیگر ارتباط گرفته و همکاری داشته باشند، هر چند که در نقاطی دور از همدیگر باشند.