سؤالات متداول

تسهیلگری فرآیند گروهی، که معمولا “تسهیلگری” نامیده می‌شود، طراحی و مدیریت ساختارها و فرآیندهایی است که به گروه کمک می‌کند تا کار خود را به طور مؤثرتر انجام دهد و یا با چالش‌های کار گروهی به طور سازنده‌ای مواجه ‎شود. تسهیلگریِ فرآیند گروهی، فرآیندی است که در آن فردی که برای همهٔ اعضای گروه قابل قبول است، اساساً بی‎طرف و بی‌غرض است و اختیار تصمیم‌گیری برای جمع را ندارد، جهت مداخله در فرآیند گروه انتخاب می‎شود تا به آن کمک کند به‌طور مؤثر و کارآمد به هدف مورد توافق خود دست یابد. به‎طور کلی، هدف تسهیلگری فرآیند گروهی افزایش پویایی گروه، همکاری و بهره وری بر پایهٔ خرد جمعی است.

برای آشنایی با تعاریف بیشتر «تعریف تسهیلگری گروه» و همچنین «تسهیلگر» را که برگرفته از منابع مختلف است مطالعه کنید.

در این ویدیو می‌توانید با تعریف تسهیلگری فرایند گروهی آشنا شوید.

اقدامات کمی دربارهٔ گردآوری تاریخچه و توسعهٔ تسهیلگری فرایند گروهی به عنوان یک حرفه صورت گرفته است. با این وجود ظهور و به‌کار‌گیری رسمی آن قدمتی کمتر از ۱۰۰ سال در دنیا دارد. به نظر می‌رسد بعد از جنگ جهانی دوم و اهمیت پیدا کردن مسائل اجتماعی، تسهیلگری نیز در کنار دیگر رویکردهای انسان‌محور ظهور و توسعه یافت. استفاده از تسهیلگری عموماً در محیط اجتماعیِ جوامع صنعتی با هدف بهبود عملکرد انسان‌ها آغاز شد و سپس به دیگر کشورهای دنیا و حوزه‌های مختلف راه پیدا کرد. افرادی مانند الکس آزبورن، توسعه‌دهنده تکنیک بارش افکار، و کرت لِوین توسعه‌دهندهٔ تحقیق کاربردی، اقدام پژوهی و ارتباطات گروهی از اولین افرادی بودند که رویکرد تسهیلگری را در دههٔ ۱۹۴۰ به کار گرفتند. در دههٔ ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰تسهیلگری در کسب‌و‌کارها، مدارس، سازمان‌های جامعه محلی و جنبش‌های اجتماعی وسعت پیدا کرد. در دههٔ ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ با توسعهٔ نظریه‌ها و روش‌های مختلف به رشد خود ادامه داد. در سال ۱۹۹۴ انجمن‌ بین‌المللی تسهیلگران با هدف ترویج حوزهٔ تسهیلگری فرایند گروهی و ایجاد فرصت‌های توسعهٔ حرفه‌ای تسهیلگری تأسیس شد.

امروزه تسهیلگری فرایند گروهی در حوزه‌های مختلف برای کمک به گروه‌هایی در اندازه‌های مختلف شامل تیم‌های کوچک تا کنفرانس‌هایی با تعداد زیاد شرکت‌کننده استفاده می‌شود. همچنین دایماً روش‌ها و ابزارهای مختلف در پاسخگویی به نیازهای گروه‌ها و شرایط روز دنیا توسعه می‌یابند.

قدمت تسهیلگری در کشور ما به دهه ۱۳۷۰ برمی‌گردد و در ابتدا عمدتاً در بخش جامعهٔ مدنی مورد استفاده قرار گرفت. از اواخر دهه ۱۳۸۰ و همچنین در دهه ۱۳۹۰ در بخش دولتی و خصوصی نیز معرفی و به کار گرفته شد. در سال ۱۳۹۵ شعبهٔ انجمن بین‌المللی تسهیلگران در ایران توسط جمعی از تسهیلگران ایرانی (گلی احمدی فرد، مریم عطاریه، شادی عظیمی، سارا امینی و آیدین مهدی زاده) راه‌اندازی شد. امروز شاهد رشد و وسعت کاربرد تسهیلگری در حوزه‌های مختلف در سطح کشور هستیم.   

تسهیلگری فرآیند گروهی را می‎توان در طیف وسیعی از زمینه‎ها و موقعیت‎هایی که گروهی از افراد نیاز به همکاری، تصمیم‌گیری یا رسیدگی به مسائل پیچیده دارند، استفاده کرد. تسهیلگری برای افزایش اثربخشی جلسات و کارگاه‌ها به کار می‌رود تا اطمینان حاصل شود که اهداف برآورده می‌شوند، بحث‌ها سازنده هستند و تصمیم‌ها به طور مؤثر اتخاذ می‌شوند. برخی از موارد رایج که تسهیلگری فرآیند گروهی برای آنها سودمند است، عبارتند از:

برنامه‎ریزی استراتژیک: تسهیلگری اغلب در فرآیندهای برنامه‌ریزی ‎استراتژیک به منظور هدایت سازمان‎ها یا تیم‌ها در تعریف چشم‌انداز، بیانیهٔ مأموریت، اهداف و استراتژی‌هایشان استفاده می‌شود. تسهیلگر به گروه کمک می‎کند تا در فرآیند برنامه‎ریزی حرکت کرده و فعالیت‎ها و مراحل عملی را تعریف کند. از تسهیلگری نه تنها در برنامه‌ریزی استراتژیک بلکه برای انواع فعالیت‌هایی که نیاز به برنامه‌ریزی جمعی دارد می‌توان استفاده کرد.

ایده‌پردازی: تسهیلگری در فرایند ایده‌پردازی نقش اساسی ایفا می‌کند. تسهیلگر با ایجاد فضای امن روانی و تشویق کلیهٔ اعضاء به مشارکت تلاش می‌کند فضای ابراز و خلاقیت را برای تفکر و طرح ایده‌ها فراهم کند. جلسات ایده‌پردازی معمولاً برای خلق محصول یا خدمات جدید و یا به روز‌رسانی آن و همچنین برای یافتن راه‌حل و یا تدوین برنامه مورد استفاده قرار می‌گیرند. 

حل مسأله و تصمیم‌گیری: هنگامی‎که یک گروه با مشکل یا چالش پیچیده‎ای مواجه می‎شود، تسهیلگر می‎تواند در فرآیند حل مسأله کمک کند. تسهیلگر می‌تواند با به‌کارگیری ابزارها و روش‌های مشارکتی از گروه در ایجاد ایده، تجزیه و تحلیل گزینه‎ها، ارزیابی راه‎حل‎ها و رسیدن به اجماع حمایت کند.

تیم‎سازی و توسعهٔ رهبری: تسهیلگری را می‌توان برای فعالیت‎های تیم‌سازی، تقویت پویایی تیم، بهبود ارتباطات و تقویت همکاری استفاده کرد. تسهیلگر می‌تواند تمرین‌های تیم‌سازی را رهبری کند، بحث‌های پیرامون نقش‌ها و مسئولیت‌های تیم را تسهیل کند و به ایجاد اعتماد در میان اعضای تیم کمک کند. تسهیلگری می‌تواند برای گروه‌هایی که می‌خواهند انسجام، عملکرد و اثربخشی کلی خود را بهبود بخشند مفید باشد.

بهبود ارتباط و حل تعارض: در شرایطی که در یک گروه تعارض یا اختلاف نظر وجود دارد، یک تسهیلگر می‎تواند به مدیریت و حل تعارض‎ها به‎طور سازنده کمک کند. او یک محیط امن برای گفت‌وگوی باز ایجاد می‌کند، گوش دادن فعال را تشویق می‌کند و یافتن زمینه‎های مشترک یا راه‎حل‌های جایگزین را تسهیل می‎کند.

جلب و بهبود مشارکت اجتماعی: تسهیلگری را می‎توان در محیط‎های اجتماعی به‎کار گرفت تا ذی‎نفعان مختلف درگیر شوند، دیدگاه‎های متفاوت جمع‎آوری شوند و تصمیم‎گیری مشترک تسهیل شود. استفاده از فرایند تسهیلگری گروهی کمک می‌کند تا صدای همهٔ افراد و گروه‌ها شنیده شود و همه کسانی که قرار است زندگی‌شان تحت‌تأثیر تصمیم یا اقدامی تغییر کند، این فرصت را داشته باشند تا بر آن تصمیم تأثیر بگذارند. می‎توان از آن در انجمن‎ها، مشاوره‎های عمومی یا فرآیندهای برنامه‌ریزی مشارکتی استفاده کرد.

تسهیلگری فرآیند گروهی را می‎توان در زمینه‎های مختلفی که نیاز به نیازسنجی، برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، حل مسأله، اجرا و ارزشیابی جمعی دارد، به کار برد. روش‌ها و تکنیک‌های مورد استفاده  توسط تسهیلگر در جلسات ممکن است بسته به اهداف، ویژگی‌های شرکت‌کنندگان، نیازهای گروه یا سازمان و خروجی‌های مورد انتظار متفاوت باشد.

در حال حاضر رشته دانشگاهی خاصی وجود ندارد که صرفاً به تسهیلگری اختصاص داده شود، افراد با پیشینه‌ها و حرفه‌های مختلف می‌توانند تسهیلگر فرآیند گروهی شوند. می‌توان گفت تسهیلگری رویکردی بین‌رشته‌ای است و ریشه در علوم و نظریه‌های مختلفی از حوزه‌های روانشناسی، آموزش، جامعه‎شناسی، توسعه سازمانی، ارتباطات، حل تعارض و رهبری دارد. به عبارتی تسهیلگری فلسفه، مهارت، فرایند و حرفه‌ای است که نیاز به نگرش، دانش و مهارت‌های خاصی دارد. 

نگرش: تسهیلگر لازم است نگاهی بی‌طرفانه و بی‌غرضانه نسبت به افراد و محتوا داشته باشد و از قضاوت پرهیز کند. قابل اعتماد باشد و فضای امنی را برای ابراز مخاطبان فراهم کند. به خرد جمعی و ظرفیت‌های افراد احترام بگذارد و دیگران را نیز تشویق به چنین عَملی کند. رفتاری صادقانه داشته، بین اعمال و گفتارش هماهنگی وجود داشته باشد. یک تسهیلگر حرفه‌ای خودارزیابی مستمر انجام می‌دهد و آگاه به افکار و اعمالش است. او الگوی اخلاق‌ حرفه‌ای در گروه است.

دانش: یک تسهیلگر بایستی دانش مرتبط با پویایی گروه، سبک‌های یادگیری، سیستم‌های سازمانی، رفع تعارض، تئوری‌های تفکر و غیره را بداند. همچنین باید با روش‌ها، تکنیک‌ها و ابزارهای مختلف متناسب با نیازهای مخاطبان و همچنین طراحی و مدیریت مطلوب فرایند آشنا باشد.

مهارت: ارتباط مؤثر، ایجاد پویایی گروه، رهبری، برنامه‌ریزی، حل مسأله، تصمیم‌گیری، تیم‌سازی، ایجاد و حفظ فضای مشارکتی، مدیریت تعارض و ایجاد اجماع، تفکر خلاق و غیره از جمله مهارت‌های کلیدی است که یک تسهیلگر بایستی کسب کند. 

توجه به این نکته حائز اهمیت است که اگرچه مدرک یا برنامهٔ آکادمیک خاصی برای تسهیلگری وجود ندارد، سازمان‎ها و انجمن‎های حرفه‌ای وجود دارند که آموزش، گواهینامه‎ها و منابعی را برای تسهیلگران ارائه می‎دهند. این سازمان‌ها فرصتی برای تمرین، توسعه حرفه‌ای و استانداردهایی را برای عملکرد اخلاقی فراهم می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان به انجمن بین المللی تسهیلگران اشاره کرد.

جهت آشنایی با نقش‌هایی که تسهیلگر در یک جلسه ایفا می‌کند، ویدیوی «تسهیلگری گروه» را مشاهده کنید.

تسهیلگر فرآیند گروهی حرفه‌ای لازم است اصول و ویژگی‌های کلیدی را در کارش در نظر بگیرد، از جمله:

• طراحی و برنامه‌ریزی: تسهیلگر با توجه به اهداف، نیازها و انتظارات گروه تلاش می‌کند تا با استفاده از رویکردها، روش‌ها و ابزارهای متنوع و همچنین با هدف ایجاد فضای مشارکتی و تعاملی، فرایندی را طراحی کند که به گروه در دستیابی به توافق جمعی (اجماع) و نتایج مورد نظر کمک کند. معمولاُ لازم است قبل از طراحی، جلساتی با مشتری و یا گروه هدف برگزار شوند تا نیازها، خروجی‌های مورد انتظار، شرایط و توافقات مرتبط با کار مشخص شوند.
• ارتباط مؤثر: تسهیلگر به طور فعال و با دقت گوش می‌دهد تا دیدگاه‎ها و ایده‎های اعضای گروه را درک کند. خود نیز تلاش می‌کند پیام را واضح و ساده به دیگران انتقال دهد. او ارتباط باز، صادقانه و همدلانه را تشویق می‎کند، سؤالات روشنگر می‎پرسد، به اعضای گروه کمک می‎کند تا افکار و ایده‌های خود را به طور مؤثر بیان کنند و با دادن بازخورد مناسب زمینه را برای درک مشترک و رسیدن به اجماع فراهم کند.
• ایجاد و حفظ فضای مشارکتی: تسهیلگر فرایند گروهی باید بتواند با فراهم کردن محیط مناسب و به‌کارگیری روش‌ها و ابزارهای مشارکتی فضایی ایجاد کند که در آن همهٔ افراد برای بیان دیدگاه‌هایشان احساس امنیت کنند. فضایی که به تعهد و مشارکت همهٔ افراد در گروه کمک کند. به‌طوری‌که همه احساس کنند در رسیدن به هدف نهایی سهم معناداری دارند.
• هدایت فرآیند: تسهیلگر به گروه کمک می‌کند تا بتواند هدف مشترکی تعریف کند. ممکن است با گروه بر سر قوانینی توافق کنند که پایهٔ رفتار و تعاملات محترمانه و سازنده بین شرکت‌کنندگان باشد. او با استفاده از رویکردها، روش‌ها و ابزارهای مشارکتی، گروه را در مسیر رسیدن به اهداف مورد نظر و تغییرات دلخواه هدایت می‌کند. او به گروه کمک می‌کند تا با چالش‌هایش مواجه شود و تصمیم‌گیری کند. تسهیلگر، فرایند تغییر را تسهیل می‌کند. تسهیلگر زمان را مدیریت می‎کند و اطمینان حاصل کرده که گروه در مسیر برنامه خود در راه رسیدن به خروجی‌های دلخواهش حرکت می‌کند. او به اولویت‎بندی موضوعات و فعالیت‎ها کمک می‎کنند، بحث‎ها را مدیریت می‎کنند و در صورت نیاز برای حفظ سرعت متعادل، تنظیماتی را انجام می‌دهند.
• حل تعارض: تسهیلگر به آشکار شدن و مدیریت تعارضات و اختلافات در گروه کمک می‎کند. او فضای امنی را برای گفت‌وگوی سازنده ایجاد می‎کند، گوش دادن فعال را تشویق می‎کند و یافتن زمینه‎های مشترک یا راه‎حل‎های قابل قبول را تسهیل می‎کند.
• دانش پویایی گروه: تسهیلگر فرآیند گروهی باید درک خوبی از پویایی گروه داشته باشد، از جمله اینکه گروه‌ها چگونه تشکیل می‌شوند، چگونه عمل می‌کنند و چگونه می‌توان بر آنها تأثیر گذاشت. این دانش به او کمک می‌کند تا فضای امن و حمایت‌کننده‌ای را برای اعضای گروه ایجاد کند تا ایده‌هایشان را به اشتراک بگذارند و فرصت همکاری و بروز خلاقیت ایجاد کنند.
• انعطاف‌پذیری و سازگاری: تسهیلگر فرآیند گروهی باید بتواند خود را با شرایط متغیر و نیازهای گروه وفق دهد. او باید بتواند در لحظه شرایط را تحلیل کرده و راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای چالش‌های احتمالی پیدا کند.

علاوه بر این، انجمن بین‌المللی تسهیلگران (IAF) فهرستی از شایستگی‌های مورد نیاز را برای تسهیلگری فرایند گروهی ارایه کرده است. این شایستگی‌ها جنبه‌های متنوعی از دانش، مهارت و نگرش لازم برای تسهیلگری فرایند گروهی را در برمی‌گیرد. جهت آشنایی با این موارد «شایستگی‌های اصلی تسهیلگری» را مطالعه کنید.

کوچینگ یا مربیگری (Coaching) فرایند کمک به افراد در توسعه دانش و مهارت‌هایشان برای دستیابی به اهداف شخصی و حرفه‌ای است. کوچ (مربی) با افراد کار می‌کند تا اهداف‌شان را تعریف کنند، برنامه‌هایی برای دستیابی به اهداف تهیه کنند و به اجرای آنها متعهد بمانند. تسهیلگری فرایند گروهی، فرایند کمک به گروه‌ها برای همکاری مؤثر با یکدیگر در راستای هدفی مشترک است. در عین حال بسیاری از مهارت‌ها و تکنیک‌های مورد استفاده در هر دو مشترک هستند.

نمونه کوچینگ فردی: کوچ کردن یک مدیر برای ارتقای مهارت‌های رهبری. کوچ کردن یک جوان برای انتخاب رشته تحصیلی یا پیدا کردن مسیر شغلی.

اخیراً ارائه خدمات کوچینگ علاوه بر فرد شامل تیم نیز می‌شود که همین امر باعث شده است وجوه مشترک کوچینگ تیمی و تسهیلگری گروه بیشتر شده و بعضاً تمایز آنها از یکدیگر سخت‌تر شود. کوچینگ تیمی برای تیم‌ها کاربرد دارد و معمولاً شامل بازه زمانی بیشتری در همکاری با مخاطب است. تمرکزش بر توسعه مهارت‌ها و قابلیت‌های اعضای تیم در کنار پاسخگویی به مسائلی است که ممکن است مانع عملکرد تیمی مؤثر شود. تسهیلگری فرایند گروهی برای گروه‌ها و تیم‌ها کاربرد دارد. رویکرد کوتاه‌مدت‌تر و تمرکز موضوعی دارد. به گروه در دستیابی به هدف یا نتیجه مشخصی مانند رسیدن به یک تصمیم، برنامه، تکمیل وظیفه یا راهکار کمک می‌کند.

نمونه کوچینگ تیمی: کوچ تیمی که در ارتباط و همکاری موثر با یکدیگر مشکل دارد. کوچ یک تیم که در دستیابی به هدفش دچار مشکل شده است.

منتورینگ (Mentoring) فرایند انتقال دانش، تجربه و مهارت یک فرد متخصص (مِنتور) در حوزه‌ای مشخص به فرد دیگر (مِنتی) است. منتورینگ بر پایهٔ رابطه‌ای یادگیرنده و بلند مدت است. نزدیک‌ترین اصطلاح فارسی به آن رابطهٔ ارشد و مرشد است ولی عموماً از خود کلمات انگلیسی منتور و منتی در فارسی استفاده می‌شود. منتور فردی با تجربه است که راهنمایی و حمایت منتی را در حوزه‌ای مشخص بر عهده می‌گیرد که معمولاً خود منتی در آن حوزه تجربهٔ کمی دارد. منتور می‌تواند با گروهی از منتی‌ها هم کار کند. وجه تمایز مشخص آن با تسهیلگری در این است که تسهیلگر در فرایند تسهیلگری نقش متخصص را ندارد و قرار نیست تجربه و دانش خود را به اعضای گروه منتقل کند. رابطه با کل گروه و معمولاً کوتاه‌مدت‌تر است. 

نمونه منتورینگ: منتورینگ کارمند تازه‌کار برای یادگیری مهارت شغلی مورد نیاز، منتورینگ یک کارآفرین برای راه‌اندازی کسب‌و‌کار جدید، منتورینگ یک تسهیلگر برای یادگیری مهارت تسهیلگری آنلاین

میانجیگری (Mediation) فرایندی است که در آن میانجیگر به طرف‌های اختلاف کمک می‌کند تا با یکدیگر توافق کرده و به راهکارهایی برای حل اختلاف‌شان برسند. بنابراین در حوزه حل تعارض کاربرد دارد و از رویکرد‌های حل اختلاف جایگزین محسوب می‌شود. در حالیکه تسهیلگری در موارد گسترده‌تری مانند تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی، حل مسأله، حل تعارض،… کاربرد دارد و مخاطبان آن لزوماً با یکدیگر اختلاف ندارند. بسیاری از مهارت‌های مورد استفاده در تسهیلگری و میانجیگری مشابه هستند. برخی از تکنیک‌ها نیز در هر دو رویکرد استفاده می‌شود. 

نمونه میانجیگری: زوجی قصد جدایی دارند و برای حضانت فرزندشان نیاز دارند به توافقی برسند. دو شریک تجاری در کارشان به مشکل برخورده‌اند و برای ادامه کار باید مسایل بین‌شان برطرف شود. چندین همسایه در مدیریت مشاعات ساختمان با یکدیگر مشکل پیدا کرده‌اند.

این دو رویکرد، تفاوت‎های مشخصی در اهداف، تمرکز و روش‎های خود دارند. آموزشگری (Training) فرایند انتقال دانش و تجربه یک فرد یا گروه به دیگر افراد است. هدف اصلی آموزش انتقال دانش، توسعه مهارت‎ها یا تغییر رفتار در یک حوزه خاص است. آموزشگری سنتی دارای ساختار رسمی‌ است. آموزشگر فردی متخصص نسبت به موضوع است و محتوا را تولید و به اشتراک می‌گذارد. ممکن است آموزشگر از روش‌های نوین یادگیری مانند یادگیری مشارکتی یا تجربی و تکنیک‌ها و ابزارهایی برای نحوهٔ انتقال محتوا و مؤثر‌تر کردن فرایند یادگیری استفاده کند. بسیاری از این تکنیک‌ها و ابزارها مشابه است با آنچه در تسهیلگری استفاده می‌شود به همین دلیل برخی به اشتباه از اصطلاح «تسهیلگری آموزشی» استفاده می‌کنند که شاید بتوان گفت «آموزشگری تسهیلگرانه» جایگزین مناسب‌تری باشد. نیازی نیست تسهیلگر متخصص موضوع و محتوا باشد، زیرا در تسهیلگری محتوا توسط مخاطبان تولید و به اشتراک گذاشته‌ می‌شود و تسهیلگر نسبت به محتوا بی‌طرف است. تسهیلگر صرفاً طراح و  راهبر فرایند است.

نمونه آموزشگری: آموزش مهارت‌های حل تعارض به مدیران یک سازمان

گردانندگی (Moderating) فرایند هدایت و مدیریت جلسه برای اطمینان از بازدهی، اثربخشی و دستیابی به اهداف جلسه است. عمده‌ترین تفاوت آن با تسهیلگری در این است که گردانندگی جلسه متمرکز بر مدیریت مکالمات و اطمینان از ماندن در چارچوب صورتجلسه است در حالیکه تسهیلگری فراتر از مدیریت مکالمات یعنی شامل هدایت کل فرایند می‌شود و چهارچوب منعطف‌تری دارد. تسهیلگر نقش بی‌طرفانه و غیرمغرضانه دارد ولی گرداننده/دبیر جلسه ممکن است نسبت به محتوا تخصص داشته باشد و آن را نیز دخیل کند. عمده وظایف گرداننده مدیریت مکالمات، زمان‌بندی جلسه، سؤال کردن و خلاصه کردن، تشویق به ابراز کل اعضاء و مدیریت تعارض در صورت پیشامد است. در حالیکه تسهیلگری نسبت به مکالمات و زمان‌بندی انعطاف بیشتری دارد و از فعالیت‌ها و تکنیک‌های متنوع‌تری بهره می‌گیرد و در نهایت به دنبال رسیدن به اجماع و خروجی گروهی است.

نمونه گردانندگی: گردانندگی جلسات کتابخوانی

تسهیلگر بیرونی (External Facilitator)، کارمند سازمان و یا گروهی که قرار است خدمات تسهیلگری به آن ارایه شود، نیست. معمولاً طبق یک قرارداد، خدمات مشخص و تعریف‌شده‌ای را به گروه‌ ارائه می‌کند. نسبت به محتوا و افراد بی‌طرف و بی‌غرض است و برخورد عینی‎تر با گروه و مسایل‌شان دارد و به کمک تجربیاتی که از سایر سازمان‌ها و گروه‌ها دارد فرصت‌هایی برای مطرح شدن و بررسی دیدگاه‌های جدید در تیم ایجاد کند.

تسهیلگر درون (Internal Facilitator) کارمند سازمان یا عضو گروهی است که خدمات تسهیلگری به آن ارائه می‌شود. این ویژگی به او درک عمیقی از فرهنگ، تاریخ و اهداف سازمان می‌دهد. نسبت به گروه و مسائلش آگاهی بیشتری دارد و بر اساس آن می‌تواند بینش‌ها و دیدگاه‌هایی متناسب با نیازها و واقعیت‌های گروه را به کار گیرد. او همچنین یک شبکه قوی از روابط با افراد درون سازمان دارد که می تواند یک دارایی ارزشمند در هنگام تسهیل جلسات یا کارگاه ها باشد. زیرا به تسهیلگر اجازه می دهد به راحتی با شرکت‌کنندگان در ارتباط باشد و اعتماد ایجاد کند. تسهیلگر داخلی در داخل سازمان در دسترس است و به دلیل حضور مستمر، می‌تواند با سهولت بیشتری درگیر شود.

از طرفی تسهیلگر داخلی ممکن است روابط، وفاداری‌ها یا سوگیری‌هایی از قبل داشته باشد که به دلیل نقش او به‎عنوان یک کارمند در سازمان یا عضوی از گروه است. در حالی‎که او از زمینۀ فعالیت سازمان/ گروه آگاهی دارد، ممکن است با چالش‎هایی در حفظ بی‎طرفی کامل در طول فرآیند تسهیلگری مواجه شود. در دسترس بودنش برای فعالیت‎های تسهیلگری ممکن است به دلیل سایر مسئولیت‎ها و تعهدات شغلی‌اش در سازمان، محدود شود.

 در صورت تمایل به کسب اطلاعات بیشتر متن تسهیلگر درون‌سازمانی یا برون‌سازمانی را مطالعه کنید. 

فلسفه برای کودکان و نوجوانان (فبک) یا فکرپروری برای کودکان و نوجوانان برنامه‌ای برای آموزش تفکر تأملی و فلسفی است که به پرورشِ قدرتِ استدلال، داوری و تمیز در کودکان و نوجوانان می‌پردازد و دستِ کم، سه گونه تفکر نقادانه،  خلاقانه و  مراقبتی را در آنها پیشرفت می‌دهد.

تسهیلگر فرآیند گروهی و تسهیلگر فلسفه برای کودکان، آموزش‌های متفاوتی دیده‌اند و اهداف متفاوتی دارند، اما شباهت‌هایی نیز بین نقش‌های آنها وجود دارد.

تسهیلگر فرآیند گروهی برای کمک به گروه‌هایی از افراد آموزش دیده‌ است که بتوانند به طور مؤثر با یکدیگر برای رسیدن به یک هدف مشترک کار کنند. او می‌تواند با گروه‌هایی کوچک و بزرگ  در محیط‌های مختلف، از جمله کسب و کارها، مدارس، سازمان‎ها و جوامع محلی کار کند. تسهیلگر فرآیند گروهی معمولاً سابقهٔ تحصیلی و یا حرفه‌ای متنوع دارد و برای تسهیلگری نیاز است دانش و مهارت‎های بین رشته‌ای داشته باشد.

تسهیلگر فلسفه برای کودکان (فبک) برای هدایت کودکان در بحث‌های فلسفی آموزش دیده‌ است. او از روش‌های مختلفی از جمله قصه‌گویی، بازی و سؤالات باز استفاده می‌کند تا به کودکان کمک کند دربارهٔ مفاهیم مهمی مانند عدالت، دوستی و شجاعت فکر کنند. تسهیلگر فبک معمولاً سابقه‌ای در فلسفه یا آموزش دارد و اغلب در مدارس یا فضاهای آموزشی کار می‌کند.

به این ترتیب، تسهیلگر فبک را می‌توان به‌عنوان آموزشگر یا مربی دید که از روش‌های تعاملی و دموکراتیک‌ استفاده می‌کند. او به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند تا مهارت‌های مهم زندگی مانند تفکر انتقادی، حل مسئله و ارتباط را در خودشان توسعه دهند.

تسهیلگر کودک و طبیعت معتقد است گذراندن وقت در طبیعت برای رشد جسمی، عاطفی و فکری کودکان ضروری است. از نظر او طبیعت می تواند به کودکان کمک کند تا در مورد خود و دنیای اطرافشان بیاموزند، مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی را توسعه دهند و حس همدلی و شفقت را نسبت به همه موجودات زنده در خود ایجاد کنند.

تسهیلگر کودک و طبیعت کسی است که به کودکان کمک می‌کند تا با دنیای طبیعی ارتباط برقرار کنند و از آن بیاموزند. تسهیلگر کودک و طبیعت در مورد جهان طبیعی و نحوه ارتباط کودکان با آن آگاه‌ است.  او همچنین فواید گذراندن وقت در طبیعت را برای رشد جسمی، عاطفی و فکری کودکان درک می‌کند. او ممکن است این کار را با هدایت طبیعت‌گردی، آموزش گیاهان و حیوانات به کودکان، یا صرفاً فراهم کردن فضای امن و حمایتی برای کودکان انجام دهد تا خودشان طبیعت را کشف کنند.

 تسهیلگر کودک و طبیعت را می‌توان در محیط‌های مختلفی از جمله مدارس، مراکز طبیعت، پارک‌ها، اماکن تفریحی و سازمان‌های محیط‌زیست یافت. او همچنین ممکن است به طور مستقل کار کند و برنامه‎های طبیعت‎گردی را در جوامع خود رهبری کند.

تسهیلگر فرایند گروهی به گروه‌ها در تعیین اهداف، تصمیم‌گیری و حل مشکلات کمک می‌کنند. او همچنین ممکن است با گروه‌ها برای توسعهٔ خودآگاهی و مهارت‌های بین فردی خود کار کنند.

تفاوت اصلی بین یک تسهیلگر فرآیند گروهی و یک تسهیلگر کودک و طبیعت نقطهٔ تمرکز آنها است. یک تسهیلگر فرآیند گروهی بر کمک به گروه‌هایی از افراد برای همکاری مؤثر با یکدیگر متمرکز است، در حالی که یک تسهیلگر کودک و طبیعت بر کمک به کودکان در ارتباط با دنیای طبیعی و یادگیری از آن متمرکز است. در عین حال هر دو بایستی از مهارت هایی مانند پویایی گروه، ارتباطات و حل تعارض برخوردار باشند.

هزینه خدمات تسهیلگری فرآیند گروهی بسته به عوامل مختلفی می تواند متفاوت باشد، از جمله:

• تجربه، مهارت و تخصص تسهیلگر،
• پیچیدگی کار،
• تعداد افراد درگیر در گروه (مخاطبان)،
• طول مدت همکاری، و
• محل ارائه خدمات.

این معیارها کمک می‌کند تا هر تسهیلگر بتواند برای خدماتی که ارایه می‌کند مبلغی را به عنوان دستمزد به ازای هر ساعت یا روز کاری در نظر بگیرد. اگر قرار باشد به عنوان یک تسهیلگر مستقل (بیرون گروهی) برای ارائه خدمات تسهیلگری‌ حق‌الزحمه‌تان را محاسبه کنید، پیشنهاد می‌کنیم قبل از هر چیز با توجه به نوع درخواستی که از شما شده، فهرستی از کارهایی که قرار است انجام دهید، تهیه کنید. این فهرست می تواند شامل موارد زیر باشد:

• جلسات هم‌فکری و توافق با سفارش‌دهندهٔ کار در مورد هدف از برگزاری جلسه، نتایج مورد انتظار، تعداد شرکت‌کنندگان، طول فرایند و …
• مطالعه، شناخت، کسب اطلاعات و یا دانش مرتبط با موضوع کار، مخاطبان، روش ها و ابزارهای متناسب با نیازها و خروجی های مورد انتظار سفارش‎دهنده
• طراحی فرایند شامل برنامه‌ریزی روند جلسه‌ای که قرار است تسهیلگری کنید، مشخص شدن روش‌ها، ابزارها و ملزومات آن و …
• هماهنگی‌های لازم برای اجرا
• اجرای برنامه‌ای که تسهیلگری آن را به عهده گرفته‌اید
• ثبت و تدوین گزارش‌ها و خروجی‌های فرایندی که طی شده است
• پیگیری‌های لازم و ارايه مشاوره و منتورینگ در صورت نیاز
• …

در گام بعدی، محاسبه کنید به چه مقدار زمان برای فعالیت‌های قبل از اجرا، اجرا و بعد از اجرا نیاز دارید. مثلا اگر توافق کرده‌اید که برنامه در ۸ روز اجرا شود، ممکن است به ۱۶ روز زمان برای کارهای قبل و بعد از اجرا نیاز داشته باشید. در این مثال، برای انجام این خدمات، در کل به ۲۴ روز زمان نیاز خواهید داشت. بدین ترتیب عددی که برای هر ساعت کار یا روز کاری تعیین کرده‌اید و محاسبهٔ زمان مورد نیاز برای انجام آن کار، به تعیین دستمزد یک فرایند تسهیلگری گروهی کمک می‌کند.

در پروژه‌‌ها و برنامه‌های بزرگ و بلند مدت گاهی اوقات دستمزد تسهیلگری به عنوان درصدی از هزینهٔ کل پروژه محاسبه می‌شود.

تسهیلگری فرایند گروهی یکی از رویکردهایی است که می‌تواند به گروه‌ها در دستیابی به اهداف دلخواه‌شان کمک کند. باید توجه داشت که تسهیلگری حلال همهٔ مشکلات نیست و بر اساس نیاز و شرایط ممکن است رویکردهای دیگر انتخاب بهتری باشند. در صورتی که به مشارکت ذینفعان‌تان نیاز دارید و همچنین زمان و منابع کافی برای درگیر کردن آنها در فرایند‌ها را دارید، تسهیلگری می‌تواند گزینه مناسبی باشد. اگر تصمیم به استفاده از تسهیلگری گرفتید، تصمیم بعدی انتخاب تسهیلگر است. تسهیلگران رویکردها و سبک‌های مختلفی دارند، بنابراین انتخاب تسهیلگرِ مناسب برای گروه و نیازهای آن گام بعدی است. بررسی تجارب پیشین یک تسهیلگر در حوزه‌های مرتبط و برگزاری جلسات تبادل تجارب و همفکری با او می‌تواند در انتخاب تسهیلگر مناسب کمک‌کننده باشد.

برخی نشانه‌های نیاز به تسهیلگری عبارتند از اینکه گروه:

• نمی‌تواند در رابطه با موضوع یا مسأله‌ای تصمیم جمعی بگیرد،
• با مشکل/مشکلاتی مواجه است و نتوانسته به صورت گروهی راهکارهایی برای رفع آن(ها) پیدا کند،
• برای انجام اقدام/ تولید محصول یا خدماتی نتوانسته است برنامه‌ریزی جمعی انجام دهد،
• برای بهبود برنامه‌ها و فعالیت‌هایش نتوانسته ارزیابی مشارکتی مناسبی از اقدامات گذشته داشته باشد،
• تعارضاتی دارد که رفع نشده باقی مانده‌اند و روی روابط و عملکرد گروه تأثیر منفی دارد،
• ارتباطات، تعاملات یا کار گروهی/تیمی اعضای گروه/تیم خوبی ندارد و روی عملکرد و نتایج گروه تأثیر بدی گذاشته است،
• قرار است از دل یک سازمان یا جامعه محلی متولد شود اما تا کنون شکل نگرفته است،
• تازه تأسیس است و برای تدوین مشارکتی برنامه استراتژیک و برنامه‌ عملیاتی خود نیاز به کمک دارد،
• نیاز به ایده‌پردازی گروهی و خلاقیت دارد،
• نیاز دارد اقدامی مشترک را طراحی، برنامه‌ریزی، اجرا و ارزشیابی کند.

در کلیه موارد ذکر شده گروه نیاز به مشارکت و همفکری با هم و رسیدن به اجماع برای خروجی دلخواه دارد و در چنین شرایطی است که تسهیلگری فرایند گروهی می‌تواند پاسخگوی نیاز مشتریان و مخاطبان باشد. 

تسهیلگری می‌تواند به روش‌های مختلفی ارزش افزوده ایجاد کند، از جمله:

• بهبود تصمیم‌گیری و برنامه ریزی: تسهیلگری می‌تواند به گروه‌ها کمک کند تا با اطمینان از شنیده شدنِ همهٔ صداها و در نظر گرفتن همهٔ گزینه‌ها، تصمیمات بهتری بگیرند. برنامه‌هایی هدفمند، مشخص و شفاف تدوین کرده و متعهد به آن باشند.
• افزایش خلاقیت و نوآوری: تسهیلگری می‌تواند به گروه‌ها کمک کند تا با تقویت ذهنیت باز و همکاری، خلاق‌تر و نوآورتر باشند.
• حل مساله کارآمدتر: تسهیلگری می‌تواند به گروه‌ها کمک کند تا با شناسایی علت اصلی مشکل و ایجاد راه‌حل‌های پایدار، مشکلات را به طور مؤثرتری حل کنند.
• بهبود ارتباطات و همکاری: تسهیلگری می‌تواند به گروه‌ها کمک کند تا با ایجاد یک محیط امن و حمایت‌کننده که در آن همه می‌توانند ایده‌ها و بازخورد خود را به اشتراک بگذارند، ارتباط و همکاری مؤثرتری با هم داشته باشند.
• افزایش مشارکت: تسهیلگری می‌تواند از طریق ایجاد فضای امن و صمیمانه، حس تعلق و تعهد باعث افزایش تعامل و همکاری شود.
• بهبود عملکرد کار گروهی/تیمی: تسهیلگری کمک می کند گروه به خروجی‌های مورد انتظار برسد و رضایت فردی و گروهی افزایش یابد.
• کمک به ایجاد تغییر و تحول: تسهیلگری به اعضای گروه کمک می‌کند از منطقه آسایش خود خارج شده، با چالش ها مواجه و با تغییرات سازگار شوند و یا خود در پاسخگویی به نیازی خاص برای تغییر فعالانه و چابک نقش ایفا کنند.
• مدیریت بهتر تعارضات: تسهیلگری کمک می کند تفاوت‌ها و تضادها دیده، ابراز و پذیرفته شوند و افراد گروه در محیطی سازنده و مثبت تعارضات خود را رفع کنند. تنوع و مشمولیت مورد احترام باشد و در تصمیم‌گیری‌ها در نظر گرفته شود.
• توسعه مهارت های فردی و اجتماعی: در فرایند تسهیلگری و در حین مشارکت فعال مخاطبان، یادگیری اتفاق می‌افتد و فرصت تمرین مهارت‎های مختلفی فراهم می‎شود که در نهایت منجر به توسعه مهارت‎های فردی و اجتماعی می شود.

به طور کلی، تسهیلگری می‌تواند ارزش قابل توجهی به طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها و فرآیندها بیافزاید. می‌تواند به گروه‌ها کمک کند تا به اهداف خود به طور کارآمدتر و مؤثرتر دست یابند و محیط کاری مثبت و سازنده‌تری ایجاد کنند.