تاریخچه آموزش بزرگسالان در دنیا

متن حاضر نگاه اجمالی به تاریخچه آموزش بزرگسالان در دنیا دارد. در این مسیر شاهد تغییرات زیادی بوده ایم و موضوع آموزش بزرگسالان در گذر زمان اهمیت اش بیش از پیش شده است. کشورهای توسعه یافته و کشورهای در حال توسعه هر کدام بر اساس ویژگی های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، مذهبی و محیط زیستی جوامع خود مبادرت به تلاش هایی برای بهبود وضعیت آموزش کرده اند. چرا که کلیه کشورها به این نقطه رسیده اند که برای حفظ بقای خود در دنیای تغییرات سریع و رقابتی نیاز به یادگیری و توسعه سرمایه های انسانی خود دارند.

مفهوم آموزش بزرگسالان

آموزش بزرگسالان شامل فعاليت هاي سازمان يافته اي است كه براي افزايش دانش و معلومات ، مطالعات و مهارت­ها و توانايي حل مشكلات فردي و اجتماعي صورت مي­پذيرد. هدف آموزش بزرگسالان رشد و تغيير است. به عبارتی به اين باور بها داده شود كه بزرگسال مي­تواند رشد و تغيير يابد.

سه ويژگي اصلي که در آموزش بزرگسالان بایستی در نظر گرفته بشود عبارتند از:

1-هدفمند بودن 2 -سازماندهي و ساختار تشكيلاتي خاص 3 -تناسب روش ها و برنامه هاي آموزشي با نياز فراگيران

آموزش بزرگسالان در کشورهاي توسعه يافته

در اين كشورها، آموزش بزرگسالان به آموزشي گفته مي­شود که براي افراد بالاتراز 24 سال ارائه مي­شود. اين آموزش، اغلب در نظام آموزش غير رسمي شـكل مـي گيـرد و وسـيله اي بـراي گسـترش دانـش، مهارت­ها و توانايي­هاي بزرگسالان است . از اين­رو نظام آموزش بزرگسالان به افراد كمك مي كنـد تـا خـود را بـا شرايط متغير سياسي، اجتماعي، اقتصادي، شغلي و خانوادگي تطبيق دهند و با گذشت زمان به رفع كمبودها و نواقص خود بپردازند و مطالعات و مهارت هاي خويش را كامل­تر سازند.

 آموزش بزرگسالان در کشورهاي در حال توسعه

در اين گونه جوامع به ­دليـل مشـكلات موجـود در آمـوزش وپـرورش دوره ابتـدايي،كمبود منابع وامكانات، وجود فقر اقتصادي، اجتماعي و به­خصوص فقـر فرهنگـي درصـد وسـيعي از كودكـان ازآموزش هاي ابتدايي و پايه محروم مي­شوند. اين كودكان، در آينده بزرگسالان بي سوادي خواهند بـود كـه بـــراي ادامه حيات نياز به آموزش هاي پايه بزرگسالان خواهند داشت. مبناي سني آموزش بزرگسالان در اغلب كشورهاي در حال توسعه بسيار پايين تراز عرف جامعه و معيارهاي علمي بوده ودر بسياري موارد معيار سني 10 سال است.

تاريخچه آموزش بزرگسالان در دنیا

• در دوران گذشــته مدرساني همانند كنفسيوس، سقراط، ارسطو، افلاطون، ملاصدرا، سهروردي، ابـوعلي سينا، يادگيري را فرآيند بررسي ذهني مي­دانستند و نه پذيرش انفعالي محتوايي كه به فرد منتقل مي­شود در ايـن دوران، فنوني براي بررسي ذهني ارائه مي­گرديد همانند مطالعه موردي، سوال و جواب و گفت وگوي سقراطي، دفاعيه گروهي و…
• در قــرن 15 – 16 ،هاچينسـون مــدرس آمريكـايي بــود كــه ســازماندهي آموزش­هاي وي ســاده و روش او بحــث گروهــي بــود و برنامـه هــاي آموزشي بزرگسالان را براي همسايگان و دوستان عرضه مي­كرد.
• در قـرن 16 – 17، كـاتن مـاتر مـدرس آمريكـايي بـود كـه بـا توسـعه فعاليتهـاي آموزشـي، 200 كلـوپ محلـي را تحـت پوشـش قـرار داد و از روش يكنواخت و مشابه آموزشي در كليه كلوپ­ها استفاده نمود.
• در قرن 17: بنجامين فراكلين مدرس آمريكايي بود كه دو اقدام مهم براي آموزش بزرگسالان انجام داد: الـف- تاسـيس كلوپ هـاي گفـت وگـو: اعضـاء كلـوپ موظـف بـه تهيـه مقالـه در هـر دوره در زمينـه­هـاي مختلـف و ارائـه در جلسـه عمـومي و بحث و گفت و گو در مورد آن بودند. ب- تأســيس كتابخانــه هــاي مشــترك: اعضــاء كلــوپ كتابخانــه هــاي شخصــي را بــراي اســتفاده ديگــران در هــم ادغــام مي كردنــد كــه بعــدها توسعه اين كتابخانه ها، موجب بهبود مكالمه آمريكاييان هوشمند، تجار و كشاورزان آمريكايي شد.

• در اوخــر قــرن 18 ،در آمريكــا ســالن­هاي ســخنراني ، كتابخانــه و اتاق­هــاي مطالعــه و نمايشــگاه صــنايع دســتي تاســيس شــده، كــانون تجمــع بزرگســالان گرديــد و ايــن كــانون هــا، نقــش اساســي در توســعه و پيشــرفت فعاليت­هــاي آموزشــي بزرگســالان داشــته اســت. همچنــين كتــاب «تاريخچه پيدايش و گسترش مدارس بزرگسالان» و كتاب «تاريخچه آموزش بزرگسالان»در اين قرن انتشار يافته است.
• در قـرن 19 :مراكـز آموزشـي حضـوري بـا نام­هـاي «مـدارس يكشـنبه» و «مـدارس تابسـتاني» كـه سـاختاري متمركـز داشـتند و تحـت نظـر يك سازمان مركزي هدايت مي­شدند، تأسيس گرديد. واحــد مركــزي مـدارس تابستاني، آمــوزش از راه دور را نيــز انجــام مي­داد. در مراكــز تابســتاني از روش­هاي سخنراني، بحـث و گفتگو، روش مكاتبه ای، و بهره­گيري از مواد و مطالب چاپي، براي آموزش استفاده مي­گرديد. هـدف عمــده در ايــن مراكــز، بهبــود شــرايط فــردي، توســعه اجتمــاعي و اقــدامات سياســي مثبــت، و ارائـه فرصت­هاي جديــد و مناسب به بزرگسالان بود. اما اكثر افراد اين برنامه­ها را بخشي از يك رشته آموزشي تلقي نمي­كردند.
• در طـول قـرن 18 و 19 رشـد و توسـعه برنامـه هــاي آموزشـي بزرگســالان متـاثر از تغييـرات و فشــارهاي مباحــث دينــي، انقــلاب اجتمــاعي و سياســي، نيازهــاي جديــد اقتصــادي برگرفتــه از تغييــرات فنــاوري در زمينــه هــاي كشــاورزي، صــنعت، نظــامي، فرصــتهاي تغييــرات مشــاغل و مهاجرت هــاي نيــروي كــار بــود. انقــلاب صــنعتي در فرانســه، انگلســتان و آمريكــاي شــمالي نيــاز بــه مهارت هــا را در كاركنــان به وجــود آورد و موجــب ســوق بزرگســالان بــه كســب دانــش و مهارت هــا گرديــد كــه در امريكــا و روســيه و بســياري از كشــورهاي اروپــايي تغييــرات عظــيم در زمينه كشاورزي موجب گسترش آموزش بزرگسالان گرديد.
• -در قــرن 18 ، در دانمــارك «دبيرســتان هاي عامــه» طراحــي و تأســيس گرديــد كــه هــدف آن كمــك بــه كشــاورزان بــراي تطبيــق خــود بــا شـرايط اجتمـاعي و شـغلي در حـال تحـول بـود كـه بعـدها كشــورهاي اروپـايي و غربـي، از ايـن نـوع دبيرسـتان بـه گسـترده اقتبـاس نمودنــد. دليـل اصـلي اسـتفاده از ايـن نـوع دبيرسـتان، مهـاجرت روسـتائيان بـه منـاطق شـهري بـود كـه نيـاز بـه آمـوزش بـراي آنـان بـه جهـت سـازگاري بـا مسائل اقتصادي و حرفه اي، امري لازم بود.
• در اواخرقرن 19 ،پيترز سه معيار براي آموزش بزرگسالان مهاجر از روستاها به مناطق شهري به شرح زير ارائه داد: آمــوزش و پــرورش بــه انتقــال آنچــه كــه بــراي افــراد ارزشــمند اســت، بپــردازد، بــه ارائــه دانــش و فرآينــد فعــال درك آن بپــردازد و از روي تمايل و داوطلبانه باشد. با صنعتي شـدن كشـورها و نيـاز بـه نيـروي انسـاني مـاهر، توجـه بـه آمـوزش بزرگسالان بيشـتر شـد و نهادهـاي ويـژه آمـوزش بزرگسالان هماننـد انجمن ها، دانشگاه هاي مردمي و كشاورزي، كتابخانه ها، موزه ها و نمايشگاه ها و … در اروپا و آمريكا تاسيس گرديد.
• در ســال 1926 انجمــن آمــوزش بزرگسالان در آمريكــا تأســيس شــد و تحقيقــات در زمينــه آمــوزش بزرگســالان آغــاز گرديــد و مبــاني نظريه يادگيري بزرگسالان شكل گرفت.
• پــس از جنــگ جهــاني دوم دهــه 1940 ، آمــوزش عــالي در كشــورهاي غربــي گســترش يافــت، و بــا شــدت گــرفتن همكاري­هــاي بــين المللـي كنفرانس­هاي بـين المللـي آمـوزش بزرگسالان، برپـا شـد و توانـايي هـاي مورد نیاز بـراي تحـت پوشـش قـراردادن افـراد بيشـتري ايجـاد گرديـده و علاوه بر ايجاد نظام آموزشي پاره وقت و نظام مكاتبه اي، بزرگسالان از نظام آموزش عالي بهره­مند گرديدند.
• در كشــورهاي كمونيســتي، الگــوي ارائــه شــده توســط روســيه در ســال 1917 ،منجــر بــه زمينــه ســازي بازســازي همــه جانبــه جامعــه پــس از جنــگ جهــاني دوم گرديــد و فعاليت هــاي آموزشــي محتــواي ايــدئولوژيك يافــت و كشــورها بــه جامعــه تربيتــي تبــديل شــد و آمــوزش بزرگســالان در بلــوك شــرق، در يــك برنامــه اقتصــادي و اجتمـاعي ملــي، نقــش مهمــي ايفـا نمــود. كــه در آن بزرگســالان جامعــه بــراي انجــام امـور اجتمـاعي، تربيتـي و اقتصـادي بـا هـدف نهـايي بازسـازي كـل جامعـه، آمـاده گرديدنـد و نيـروي بزرگسـال آمـوزش ديـده، محـور ايجـاد انقلاب كمونيستي در بلوك شرق شد.
• پيشــرفت هاي علمــي و صــنعتي در كشــورها بــا آمــوزش نيــروي انســاني همــراه اســت و كشــورهاي پيشــرفته زمينــه آمــوزش ضــمن خــدمت بزرگسـالان را بـراي توسـعه و پيشـرفت جامعـه، فـراهم نمـوده­اند. بـه طــور مثـال در فرانســه در ســال 1946 «مدرسـه ملـي امــور اداري» اجــراي برنامه آموزشي را در كليه سازمان­های دولتي با هدف بهبود خدمات دولتي و كيفي­سازي مشاغل، برعهده گرفت.
• انقـلاب صـنعتي در اروپـا، نظـام آمـوزش نيـروي انسـاني را با بهـره گيـري از فنـاوري جديـد همراه ساخت که موجب تغييـر نظـام آمـوزش حرفه اي و كوتاه شدن زمان يادگيري گرديد.
• در دهــه 1970 ،مفهــوم آنــدراگوژي، علــم آمــوزش بــه بزرگســالان توســط ملكــوم نــوز، مطــرح شــد. يــادگيري بزرگســالان متفــاوت از يـادگيري كودكـان اسـت و مريـام راهنمـاي يـادگيري بزرگسـالان و پراتـر فلسـفه آمـوزش بزرگسـالان و بروكفيلـد پـيش فـرض­هـاي آموزشـي بزرگسالان، و نولز نظريه آموزشي بزرگسالان را تهيه نمود.

محقق و گردآورنده: شادی عظیمی