تکرار تاثیر دارد!

بر اساس برخی تحمیلات افراد جامعه تا مقطعی از زندگی گمان می کردم که تکرار[1] بد است، در تکرار جایی برای یادگیری و فراتر رفتن نیست و به طور کلی اتلاف وقت و هزینه است؛ فقط بایستی به دنبال تازه ها بروم و نسبت به تکراری ها ظن داشته باشم و از آنها دوری بکنم. غافل از اینکه تکرار در خیلی از مسایل زندگی ام به صورت زیرپوستی و غیرملموس نقش و تاثیر گذاری دارد به گونه ای که اگر بخواهم آنها را نادیده بگیرم غیر از ساده نگری نخواهد بود. تکرار پیام ها در حوزه های آموزشی، اقتصادی، سیاسی، مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و ورود آنها از مجرای کانال های متنوع به مغز ما، می تواند سازنده نگرش، باور و رفتار و یا تغییر دهنده آنها باشد حتی اگر آگاهانه متوجه تاثیر آنها نباشیم. در متن حاضر نگاه مختصری به کارکرد تکرار در حوزه یادگیری، تجارت و تسهیلگری خواهیم داشت.

تاثیر تکرار در یادگیری

یادگیری فرایندی است که افراد اطلاعات را در مغز خود ذخیره می کنند و در زمان مورد نیاز آن را به خاطر می آورند. فرایند یادگیری شامل 4 مرحله دریافت، کدگذاری، ذخیره سازی و بازیابی می باشد. داده ها و اطلاعات در ابتدا وارد حافظه کوتاه مدت می شوند و در صورت تمرین و تکرار وارد حافظه بلند مدت می شوند. در صورت عدم مرور، مغز حدود 75 درصد اطلاعات را تنها پس از 48 ساعت از یاد خواهد برد (ابینگهاوس، 1885) [2]. با هر بار مرور و تکرار، شیب فراموشی کمتر می شود و از طریق تکرارهای متوالی، به خاطر آوردن اطلاعات افزایش می یابد. از دیگر تاثیرات تکرار در یادگیری شامل موارد ذیل می شود:

• زمانی را به خاطر بیاورید که می خواهید مهارتی را بیاموزید، مگر به غیر از تمرین و تکرار آن عمل توانسته اید تبحر کافی را به دست آورید.
• تنها تکرارکردن یک عمل می تواند آن را به ضمیرناخودآگاه ما منتقل نماید تا بتوانیم در هنگام مواجهه به صورت خودکار آن عمل را انجام بدهیم.
• بیشترین یادگیری زمانی اتفاق می افتد که آموخته های خود را به دیگران انتقال بدهیم، بدین معنی که آنها را برای دیگران تکرار بکنیم.
• یادآوری و بازخوانی مسایلی که تکرار بیشتری در زندگی مان دارد راحت تر و سریع تر اتفاق می افتد.
• تکرار مانع فراموشی می شود.

با وجود همه تاثیرات مثبت تکرار در یادگیری، یکی از عمده ترین مشکلاتی که در رابطه با تکرار در حوزه آموزش و یادگیری اتفاق می افتد این است که در بسیاری از کلاس ها، جلسات و نشست هایی شرکت کرده ایم که پس از گذشت چند دقیقه از حضورمان با عضلاتی منقبض شده، صدایی گرفته، کلامی غرغرآمیز و چشمانی ریز شده در ذهن مان و یا با مخاطب قرار دادن فرد کناریمان گفته ایم : “باز هم تکرار”، “همه اش واسم تکراریه، اشتباه کردم که آمدم”، “چقدر یک چیز رو تکرار می کنند، کافیه دیگه”…

چنین شرایطی کاملا طبیعی است و بایستی در نظر داشت که سخنران یا گرداننده جلسه نمی تواند از کلیه دانسته های مخاطبان آگاه باشد. ضمن آنکه اگر هم به فرض محال از جزییات دانسته های کلیه مخاطبان آگاه باشد، سطح دانسته های مخاطبان نیز همسان نمی باشد و به ناچار برخی از موارد می تواند برای هر فردی تکراری باشد.

حل این مساله به تلاش هر دو طرف یاددهنده و یادگیرنده بستگی دارد. یاددهنده با در نظر گرفتن وجود چنین شرایطی در بین مخاطبان باید تلاش نماید که تا حد امکان از پیشینه دانسته های آنها مطلع شود، از روش ها و تکنیک هایی استفاده نماید که موارد بعضا تکراری را جالب توجه نماید، از دانسته های قبلی مخاطبان استفاده نماید. همچنین یادگیرنده بایستی در مواجهه با موارد تکراری شکیبایی را تمرین نماید، در حین پیشگیری از پیش فرض ها و قضاوت ورزی سعی کند تا بر روی واکاوی نکات و آموخته های جدید تمرکز نماید، و دانسته های خود را با دیگران به اشتراک بگذارد.

با این حال پیش آمدن چنین شرایطی مخصوصا در آموزش و یادگیری بزرگسالان اجتناب ناپذیر است و به همین دلیل پیشنهاد می گردد از روش های نوین یادگیری مانند فرایندهای یادگیرنده-محور استفاده بشود. استفاده از روش های تسهیلگری همان طور که ادامه خواهید خواند به کاهش این مشکل کمک شایانی می کند.

تکرار شیب فراموشی را کاهش می دهد، بازآوری اطلاعات را آسان تر و سریع تر می کند. نهادینه سازی یادگیری ها و مهارت ها را تسهیل می کند.

تاثیر تکرار در تبلیغات تجاری

در دنیای تجارت، تبلیغات ابزاری بسیار مهم و حیاتی جهت ترغیب افراد به خرید از محصولات یا استفاده از خدمات محسوب می شود. اما سوال اینجاست که آیا یک تجارت با صرف انجام یک تبلیغ که محصول یا خدمت را معرفی بکند می تواند سلولی در ذهن شما را به خود تعلق دهد؟ آیا می تواند در دنیای پرزرق و برق و متنوع محصولات و خدمات توجه شما را به خود جلب نماید؟ آیا می تواند در چرخ دستی خرید شما جایی همیشگی برای خود تضمین کند؟

اکثر ما فکر می کنیم که فراموشی به دلیل گذشت زمان اتفاق می افتد در حالیکه تحقیقات نشان داده اند دلیل اصلی آن یادگیری ها و رویدادهایی است که در طی زمان اتفاق می افتد. یعنی اگر در فاصله بین دو یادگیری فرد به خواب رود، میزان یادآوری وی بسیار بیشتر از زمانی است که در فاصله بین دو یادگیری به فعالیت های روزمره بپردازد (ساترلند، 1993[3]). در واقع پس از آنکه چیزی در ذهن وارد می شود ورودی های بعدی همگی به عنوان اخلال گر در یادآوری آن محسوب می  شود. اگر شما محصول خود را تبلیغ نمایید، بلافاصله با نمایش تبلیغ بعدی، شما به فراموشی سپرده می شوید. به همین دلیل است که تجارت ها در تبلیغات خود از تکرار استفاده می کنند و هر زمان که شما بخواهید آنها را فراموش بکنید در صفحه تلویزیون، روی بیلبوردها، سردر مغازه ها، در قفسه ها، در رادیو، مجلات، روزنامه و … با تکان دادن دست به شما خودنمایی می کنند و می گویند که من هستم، فراموشم نکن. این مساله مخصوصا بین محصولات و خدمات هم رده پررنگ تر و رقابت آمیزتر می شود. بنابراین هر چقدر صدای تجارت بلندتر و تصویر آن نمایان تر باشد مورد توجه قرار گرفتن بیشتر می شود. پس اعلام مکرر وجودشان ضعف ذاتی انسانی در یادآوری را خنثی می کند.

در حقیقت مشکل این نیست که یک ورودی جدید به حافظه در آن باقی می ماند یا از بین می رود بلکه مساله این جاست که آیا می توانید آن را به خاطر بیاورید یا خیر. و مهم تر از آن این است که آیا می توانید آن را در زمان مورد نیاز بازآوری کنید یا خیر. به طور مسلم اگر آن ورودی در قفسه های بایگانی انتهایی مغز قرار بگیرد امکان یادآوری آن بسیار سخت تر خواهد بود. حال اگر داده ورودی به خوبی در یک قفسه مشخص و به نحو یکتایی در زمان مناسبی بایگانی شود با سرعت و سهولت بیشتری در زمان مورد نیاز به خاطر آورده می شود. پس نکته این جاست که در تجارت صرف تکرار تبلیغ کافی نمی باشد بلکه برنامه زمان بندی خاص برای تحت تاثیر قرار دادن مشتریان بالقوه و اثربخشی تبلیغ بایستی طراحی و تنظیم بشود.

تکرار اعلام وجود محصول یا خدمات نقش موثری در اقدام به استفاده از آنها و همچنین پایداری و وفاداری مشتری دارد.

تاثیر تکرار در تسهیلگری

در تسهیلگری، تکرار جلوه ای دیگر می یابد که شاید اصلا نتوان اسمش را تکرار گذاشت. خروجی ها، درس آموخته ها و تجارب حاصل از تکرار یک بحث گروهی، یک فعالیت گروهی یا یک بازی گروهی می تواند از اندکی تا بسیار؛ متفاوت از یکدیگر باشد. موضوع یا عنوان یکی است ولی فرایند و نتایج آن گوناگون و متفاوت می شود. به همین علت است که اگر شما در صدها جلسه تسهیلگری حضور داشته باشید (چه به عنوان تسهیلگر و چه به عنوان شرکت کننده) باز هم نمی توانید بگویید که تکراری بوده است.

فاکتورهای بسیاری در یک جلسه تسهیلگری دخیل می شوند و همین فاکتورها اجازه تکراری شدن جلسه را تقریبا به صفر می رسانند. از جمله این عوامل شامل: تعداد شرکت کنندگان، تفکر جمعی گروه، ویژگی های فردی غالب در گروه، شرایط محیط، زمینه یا بستر موضوع، تفاوت های فردی و پیشینه شرکت کنندگان (از نظر فرهنگی، تجارب، تحصیلات، جایگاه، شغل، جنسیت، سن)، رسمی یا غیر رسمی بودن روابط شرکت کنندگان، ارتباطات بین شرکت کنندگان، میزان شناخت آنها از یکدیگر، بازی قدرت در گروه، منافع آشکار و غیر آشکار شرکت کنندگان،… می باشد. همان گونه که مشهود گردید تعداد این فاکتورها محدود و معدود نیست. پس فقط مداخله برخی از آنها در هر جلسه تسهیلگری کافی است که تجارب بحث ها و فعالیت های آن جلسه را ناب و یکتا نماید.

به هر حال در یک کلاس درس، جلسه سازمانی و یا سمینار نیز همین فاکتورها وجود دارند اما چرا موضوع تکراری و بعضا خسته کننده قلمداد می شود اما در جلسات تسهیلگری ادعا بر این گونه نیست؟ پاسخ اینجاست که در جلسات تسهیلگری اجازه مداخله، آشکار سازی و ابراز این فاکتورها وجود دارد در حالیکه در موارد دیگر یا اصلا وجود ندارد و یا در حد بسیار کمی می باشد. تسهیلگری این امکان را از طریق موارد ذیل اجرایی می کند:

• اعتماد سازی
• ایجاد فضای گفتگو، مباحثه و مناظره؛
• ایجاد فضای مشارکتی در بیان نظرات و انجام فعالیت های عملی؛
• برقراری ارتباط دوستانه، محترمانه، گشوده، اخلاق مدارانه، متقابل و دو طرفه؛
• تشویق فضای دوستانه، صمیمی و غیررسمی، ارایه فرصت ابراز نظرات و احساسات؛
• پذیرش و احترام به عقاید، ارزش ها، تفاوت ها، علایق، منافع و نظرات دیگران

بنابراین علی رغم اینکه تکرار موضوع در جلسات تسهیلگری وجود دارد، اما مخاطب تکراری این امکان را دارد که ضمن بازآوری و مرور مجدد موضوع، زوایای دیگری از آن موضوع را مشاهده کند، تجارب دیگری نسبت به آن موضوع شنیده و تجربه بکند، از سطح موضوع به عمق آن کاووش نماید، منتقدانه و تحلیل گرانه موضوع را بررسی نماید، اصلاحات و تغییرات در موضوع را واکاوی کند و حتی اقدام به نظریه پردازی در آن موضوع بنماید. در نهایت امر نهادینه سازی و یادگیری پایدارتری را تجربه کند.

تنوع و گوناگونی حاصل از نتایج تکرار فعالیت های گروهی و یا بازی های گروهی با موضوع یکسان به طرق مختلف می تواند به تسهیلگران کمک نماید.

• گردآوری مخزنی جامع از نگرش ها، نظرات و ایده های گروه های مختلف نسبت به موضوعی خاص
• شناخت و درک کنش ها و واکنش های گوناگون اعضای گروه در رویارویی با فعالیت های گروهی/بازی های گروهی و نتایج حاصل از آنها
• تکرار به عنوان یکی از تکنیک های ارایه بازخورد به مخاطبان در مکالمات
• شناخت عمیق تر از ویژگی های گروه، نقاط قوت، نقاط ضعف، پتانسیل ها و ظرفیت ها در مقایسه با گروه های دیگر

تکرار تجاربی بی نظیر و یکتا برای تسهیلگران و زمینه مساعدی برای تحلیل، نقد، کاووش و بازنگری آموخته های مخاطبان فراهم می کند.

[1] Repetition

[2] Ebbinhaus,H.(1885). Memory: A Contribution to Experimental Psychology. New York: Dover

[3] ساترلند. ترجمه: سینا قربانلو. (1383). روان شناسی تبلیغات تجاری:تبلیغات تجرای و ذهن مصرف کننده. انتشارات مبلغان

نگارنده: گلی احمدی فرد